Στις 7 Ιουλίου κατατέθηκε σε, πολύ σύντομη, δημόσια διαβούλευση ένα ακόμη σχέδιο νόμου του υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας στον πυρήνα του οποίου βρίσκεται μία ακόμη απλοποίηση των διαδικασιών περιβαλλοντικής αδειοδότησης διαφόρων έργων ΑΠΕ και αποθήκευσης ενέργειας. Και σχεδόν πάντοτε, όταν διαβάζουμε για απλοποίηση των διαδικασιών αδειοδότησης διαφόρων έργων, αντίστοιχα οι διαδικασίες ελέγχου τους γίνονται ολοένα και πιο δαιδαλώδεις. Εάν προσθέσουμε στην περίπτωσή μας την επίθεση που δέχονται και πάλι οι περιοχές που είναι ενταγμένες στις ζώνες προστασίας του Δικτύου Natura 2000, συνέχεια εκείνης που ξεκίνησε με το περιβαλλοντικό νομοσχέδιο που ψηφίστηκε τον Μάιο του 2020, η συγκεκριμένη νομοθετική πρωτοβουλία σίγουρα δεν μπορεί να χαρακτηριστεί φιλοπεριβαλλοντική. Τα τελευταία χρόνια εξάλλου, το νομοθετικό έργο του υπουργείου Περιβάλλοντος κινείται προς μία κατεύθυνση σύγκρουσης με τα περιβαλλοντικά κινήματα που έχουν αναπτυχθεί απ’ άκρη σε άκρη της Ελλάδας, και σύμπλευσης με το κατασκευαστικό κεφάλαιο το οποίο έχει επεκτείνει τον κύκλο εργασιών του σε επενδύσεις στον τομέα της “πράσινης οικονομίας”.
Λίγες ημέρες νωρίτερα, ο συντάκτης της εφημερίδας Καθημερινή για θέματα του υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας Γιώργος Λιάλιος, ξεκινούσε το άρθρο του με έναν αρκετά δηκτικό τρόπο. “Στους διαδρόμους του υπουργείου Περιβάλλοντος, το σχέδιο νόμου που δόθηκε προχθές σε σύντομη δημόσια διαβούλευση είχε λάβει το προσωνύμιο «ερανικό», εκ του… εράνου. Δεν είναι τυχαίο: το νομοθέτημα είναι μια συλλογή ετερόκλητων πολεοδομικών και περιβαλλοντικών ρυθμίσεων, με τις οποίες εξυπηρετούνται μεμονωμένες υποθέσεις…”. Το ποιοι εξυπηρετούνται δεν θέλει και πολύ φαντασία. Εξάλλου δεν κρύβονται, πολύ καιρό τώρα εκφράζουν μέσα από διάφορα φόρουμ που διοργανώνουν και από αρθρογραφίες στον οικονομικό τύπο, ποιες είναι οι θεσμικές διαμεσολαβήσεις που ζητούν. Τον περασμένο Φεβρουάριο, η ΕΛΕΤΑΕΝ, η ένωση δηλαδή που εκφράζει δημόσια το λόμπι της αιολικής ενέργειας, με αφορμή τη δημόσια διαβούλευση των μελετών περιβαλλοντικών επιπτώσεων για τρεις περιοχές του δικτύου Natura 2000 σε νότια Πελοπόννησο, Κρήτη και Θράκη, χαρακτήρισε ακραίες τις απαγορεύσεις που προτείνουν οι ΜΠΕ για αυτές τις ζώνες. Και γενικά οι ζώνες προστασίας Natura 2000 αποτελούν ένα ανοιχτό πεδίο πάνω στο οποίο στηρίζεται η επιχειρηματολογία αρκετών κινημάτων που αγωνίζονται ενάντια στην εγκατάσταση κάποιου αιολικού εργοστασίου σε μία κορυφή βουνού ή στο να περάσουν οι δρόμοι του μέσα από ένα παρθένο δάσος. Χρησιμοποιήθηκε και στην περίπτωση των Αγράφων, καθώς τα δύο αιολικά που σχεδιάζονταν στην Νιάλα και στο Βοϊδολίβαδο βρίσκονταν εντός της Ζώνης Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ) του Δικτύου Natura 2000. Ένας μπελάς, λοιπόν, για τις εταιρείες. Θεσμικός και οικονομικός, καθώς απαιτεί την κατάθεση μίας επιπλέον εξειδικευμένης μελέτης περιβαλλοντικών επιπτώσεων, της Ειδικής Οικολογικής Αξιολόγησης.
Το Δίκτυο Natura 2000
Το σχέδιο νόμου κινείται σε μία κατεύθυνση περαιτέρω “διευθέτησης” αυτού του μπελά. Παράδειγμα. Πριν δύο χρόνια, τον Μάιο του 2020, στο περιβαλλοντικό νομοσχέδιο που κατατέθηκε από τον τότε υπουργό Κ. Χατζηδάκη και ψηφίστηκε από το κοινοβούλιο, εκ παραδρομής, όπως μας είχαν πει, είχε συμπεριληφθεί η δυνατότητα εξορυκτικών δραστηριοτήτων στις Ζώνες Απόλυτης Προστασίας της Φύσης (πρόκειται για την καρδιά των ζωνών Natura, το 0,09% της επικράτειας). Η διάταξη αποσύρθηκε τότε λόγω των αντιδράσεων. Και οι εξορύξεις μεταφέρθηκαν στην τρίτη ζώνη, τη Ζώνη Διατήρησης Οικοτόπων και Ειδών. Σήμερα το σχέδιο νόμου τις μεταφέρει και στην δεύτερη ζώνη, τη Ζώνη Προστασίας της Φύσης (αρκεί η είσοδος του λατομείου ή του μεταλλείου να βρίσκεται… έξω απ’ αυτές). Όλα γίνονται βήμα-βήμα. Στην πρώτη ζώνη προστασίας των Natura επιτρέπεται επιπλέον η εγκατάσταση έργων αποθήκευσης και των δικτύων μεταφοράς ενέργειας. Ναι, μιλάμε για τους γνωστούς πυλώνες που τα καλώδιά τους κρέμονται πάνω από τα δάση. Και που πέρυσι το επίσημο πόρισμα της πυροσβεστικής αναφερόταν σε βραχυκύκλωμά τους ως αιτία που κάηκαν τα κτήματα Τατοΐου και η μισή βόρεια Αττική. Στην δεύτερη ζώνη επιτρέπονται οι ήπιες τουριστικές εγκαταστάσεις, η εγκατάσταση ΑΠΕ (μα φυσικά!) και η περαιτέρω διάνοιξη δρόμων. Ενώ από την τρίτη ζώνη και έπειτα η κατάργηση διαφόρων πολεοδομικών περιορισμών, κάνει τη ζώνη να μοιάζει με κακοφορμισμένο ανέκδοτο: “Θα την βλέπεις στα χαρτιά, αλλά θα είναι σα να μην τη βλέπεις πουθενά αλλού”.
“Νοείται Ζώνη Απόλυτης Προστασίας της Φύσης (ΖΑΠΦ) με δρόμους;”, αναρωτιέται σε σχόλιό του ο Δημήτρης Μπούσμπουρας, βιολόγος-περιβαλλοντολόγος και πρώην πρόεδρος της Ελληνικής Ορνιθολογικής Εταιρείας. “Οι ΖΑΠΦ δεν είναι πολλές, κάποια απρόσιτα δάση, κάποιες νησίδες και κάποια ελώδη τμήματα σε υγροτόπους. Αυτή η ρύθμιση θα είναι μια ελληνική πρωτοπορία! Σύμφωνα με τους διεθνείς κανόνες, αυτές οι περιοχές είναι αυστηρής προστασίας (όπως λέει ο τίτλος). Αν υπάρχουν υφιστάμενοι δρόμοι, όπως π.χ. στο παρθένο της Ροδόπης, μπαίνουν μπάρες ελέγχου κίνησης οχημάτων. Δεν φτιάχνουν καινούργιους δρόμους.
Νοείται να βάζουν εκεί καλώδια ηλεκτρικού ρεύματος; Νοείται Ζώνη Προστασίας της Φύσης με αιολικά; Αυτό είναι σε αντίθεση με την αρχή της Ε.Ε. για ποσοστό “strict protection” στις προστατευόμενες περιοχές. Αλλά και με την απλή λογική για την διατήρηση της βιοποικιλότητας και του τοπίου πρέπει να μείνουν μερικά τμήματα ανεπηρέαστα”.
Μελέτες Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων
Το νομοσχέδιο μπορεί να έχει χαρακτηριστεί “φωτογραφικό” για διάφορα θέματα, ωστόσο αυτό δεν είναι κάτι που θα μας κάνει να πέσουμε από τα σύννεφα. Πόσα νομοσχέδια, πόσες τροπολογίες της τελευταίας στιγμής έχουν ψηφιστεί, είτε επί δεξιάς είτε επί αριστερής διαχείρισης του κράτους, για να διευθετυθούν συγκεκριμένα θέματα και υποθέσεις; Τα οποία τα μαθαίνουμε εν ευθέτω χρόνο όταν ένα “σκάνδαλο” θα αποκαλυφθεί και αναζητούμε το νομοθετικό έργο πάνω στο οποίο έχει πατήσει. Αυτό που δεν γίνεται να μη σχολιάσουμε στο συγκεκριμένο νομοσχέδιο είναι η ρύθμιση ότι οι ιδιώτες ελεγκτές των μελετών περιβαλλοντικών επιπτώσεων (ΜΠΕ) θα πληρώνονται απευθείας από τον ιδιώτη που ελέγχουν! Ο ελεγχόμενος δηλαδή θα μισθοδοτεί τον ελεγκτή για να βγάλει υποτίθεται μία “αντικειμενική” απόφαση!
Η αλήθεια είναι ότι ο θεσμός των μελετών περιβαλλοντικών επιπτώσεων έχει υποβαθμιστεί και ξεφτιλιστεί όσο δεν γίνεται από τους επενδυτές. Μελέτες copy paste που δεν αφορούν καν την περιοχή για την οποία εμφανίζονται να εκπονούνται, καθώς έχουν ξεχάσει ακόμη και να σβήσουν τα ονόματα της άλλης περιοχής απ΄όπου τις πήραν. Μελέτες οι οποίες βασίζονται σε συστηματικά ψέματα και παράθεση ψεύτικων στοιχείων, όπως στις περιπτώσεις της Νιάλας και του Βοϊδολίβαδου. Γραφεία τα οποία υπογράφουν μελέτες ως “νέες”, ενώ στην πραγματικότητα είναι απλή αναπαραγωγή των προηγουμένων οι οποίες ήδη έχουν απορριφθεί. Όπως στην περίπτωση του μελετητή από τα Τρίκαλα που έχει βάλει την υπογραφή του στις ΜΠΕ για τον Ίταμο και το Καπροβούνι. Ο υπέρτατος βαθμός διαπλοκής που φτάνουμε με αυτήν τη ρύθμιση καταδεικνύει και στους πιο δύσπιστους τη σύμπλευση του κατασκευαστικού κεφαλαίου με την πολιτική ηγεσία του υπουργείου.
Μία προσχηματική διαβούλευση
Στις παραπάνω γραμμές θα διαπιστώσατε ότι είναι πολύ λίγες οι οργανώσεις και ακόμα λιγότεροι οι άνθρωποι οι οποίοι εξέφρασαν μία γνώμη για το συγκεκριμένο σχέδιο νόμου. Σίγουρα πολλοί περισσότεροι ήταν αυτοί που αναφέρθηκαν στην προσχηματική διαβούλευση του σχεδίου, καθώς αυτή διήρκεσε μόλις μία εβδομάδα, χωρίς καμία περαιτέρω παράταση του χρόνου, αντιθέτως “κουτσουρεύτηκε” και για μισή μέρα βάσει της αρχικής ανακοίνωσης του χρονοδιαγράμματος. Αργά το απόγευμα που γράφουμε αυτό το άρθρο στη δημόσια διαβούλευση στο opengov έχουν κατατεθεί 237 σχόλια όταν, να θυμίσουμε, το τελευταίο περιβαλοντικό νομοσχέδιο που ψηφίστηκε τον Μάιο του 2020 είχε συγκεντρώσει παραπάνω από 1.500 σχόλια.
Την επομένη της ανακοίνωσης έναρξης της διαβούλευσης έντεκα περιβαλλοντικές οργανώσεις με δημόσια επιστολή που έστειλαν στον υπουργό Περιβάλλοντος και Ενέργειας Κ. Σκρέκα ζήτησαν να πάρει παράταση η όλη διαδικασία για έναν μήνα. “Το εκτενές αυτό σχέδιο νόμου των 11 επιμέρους κεφαλαίων και των 97 άρθρων αφορά σε θέματα αιχμής των περιβαλλοντικών πολιτικών σχετικά με την περιβαλλοντική αδειοδότηση και τους περιβαλλοντικούς ελέγχους, τις προστατευόμενες περιοχές, τον ΟΦΥΠΕΚΑ και το Πράσινο Ταμείο, τα δάση και την αντιπυρική περίοδο, τη χωροταξία και πολεοδομία, τα υπεράκτια αιολικά πάρκα, την ενεργειακή κρίση και την κυκλική οικονομία στη χώρα μας. Οι αλλαγές που προτείνονται στο ισχύον νομικό πλαίσιο είναι πολυδιάστατες και καλύπτουν ένα μεγάλο εύρος θεμάτων. Οι περιβαλλοντικές διαστάσεις των αλλαγών αυτών είναι άκρως σημαντικές, ενώ συγχρόνως επηρεάζονται σε μεγάλο βαθμό οι προοπτικές οικονομικής ανάπτυξης και κοινωνικής ευημερίας στη χώρα μας”, αναφέρουν μεταξύ άλλων.
Ωστόσο αφού είδαν και απόειδαν και απάντηση δεν πήραν την τελευταία μέρα, στις 12 Ιουλίου, επανήλθαν με δελτίο τύπου όπου στοιχειοθετούν επιγραμματικά τις θέσεις τους: την εντονότερη αλλοίωση του διεθνώς αποδεκτού θεσμού των αυστηρά προστατευόμενων περιοχών. Την επιβάρυνση όλων των ζωνών προστασίας των περιοχών Natura 2000 με νέες χρήσεις που δεν προβλέπονταν από το έτσι κι αλλιώς προβληματικό ισχύον καθεστώς. Την διακωμώδηση την έννοια της δημόσιας διαβούλευσης καθώς οι ενδιαφερόμενοι έπρεπε σε μια βδομάδα να μελετήσουν ένα νομοσχέδιο 95 άρθρων. Και τέλος την περαιτέρω υποβάθμιση του ήδη αναξιόπιστου θεσμού των μελετών περιβαλλοντικών επιπτώσεων.
Όταν μας έδειχναν το φεγγάρι αλλά κοιτούσαμε το δάχτυλο
Το θυμάστε το πρόγραμμα “Απάτητα βουνά” που ανακοίνωσε τον χειμώνα που μας πέρασε ο πρωθυπουργός, με τη θεσμοθέτηση έξι Περιοχών Άνευ Δρόμων; Η συγκεκριμένη εξαγγελία είχε βασιστεί στο πρόγραμμα Roadless που έχει τρέξει το Εργαστήρι Διατήρησης της Βιοποικιλότητας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, καταγράφοντας τις ΠΑΔ άνω των 50 τ.χλμ. Στο τελευταίο φύλλο της εφημερίδας (Απρίλιος 2022) διατυπώναμε ένα ερώτημα: “έξι προστατευμένα βουνά και τα υπόλοιπα απροστάτευτα;”. Ο ενθουσιασμός που είχε σκορπίσει εκείνες τις ημέρες αυτή η τεκμηριωμένη επιστημονική έρευνα δεν είχε αφήσει τότε πολύ χώρο σε προβληματισμούς. Το ζήτημα το θέταμε με τον εξής τρόπο: “Η χρήση ενός νέου «ορόσημου», αυτού των περιοχών άνευ δρόμων, ως κριτήριο προστασίας υποβαθμίζει σε δευτερεύουσα την πολύ σημαντική συζήτηση για την κατάτμηση των ζωνών προστασίας του δικτύου Natura και τη δυνατότητα για επενδύσεις μέσα σε αυτές. Τους τελευταίους δύο μήνες συζητάμε όλοι και όλες για τα «απάτητα βουνά», ενώ οι αιτήσεις για αιολικά εργοστάσια σε οικοσυστήματα και βουνοκορφές ενταγμένες στο δίκτυο είναι συνεχής. Η στρατηγική της Ε.Ε. για την βιοποικιλότητα προβλέπει μέχρι το 2030 την επέκταση του δικτύου των προστατευόμενων περιοχών στο 30% της επικράτειας (με τον στόχο η ζώνη «αυστηρής προστασίας» να φτάνει στο 10%). Δεν αναφέρεται σε επιμέρους νομοθετικές πρωτοβουλίες με ευφάνταστους τίτλους όπως αυτή που παρουσιάστηκε πρόσφατα”.
Δυστυχώς σήμερα, η τοποθέτηση της Β. Κατή, επιστημονικής υπευθύνου του Εργαστηρίου, για το νομοσχέδιο επιβεβαιώνει εκείνες τις επιφυλάξεις μας. Και ότι όταν μιλάμε για μπίζνες η σύγκλιση της επιστημονικής έρευνας με την κυβερνητική πολιτική είναι απίθανο να συμβεί. “Η νομοθεσία ΠΑΔ έθεσε τις βάσεις θεσμικά για την ουσιαστική προστασία των πλέον φυσικών αδιατάρακτων περιοχών (wilderness), απαγορεύοντας τη διάνοιξη νέων δρόμων, έλαβε διεθνούς αναγνώρισης και ήταν σε πλήρη συμφωνία με το περιεχόμενο του άνω Οδηγού της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, τον ορισμό των περιοχών αυστηρής προστασίας και όλο το πνεύμα του το οποίο προωθεί την αυστηρή προστασία σε ζώνες «μη παρέμβασης» και σε άγριες φυσικές περιοχές «wilderness»”, γράφει η Β. Κατή. “Το πνεύμα της νομοθεσίας ΠΑΔ και ακόμη περισσότερο το Ευρωπαϊκό Θεσμικό πλαίσιο θα πρέπει να ενσωματωθεί στο επίμαχο νομοσχέδιο, και συγκεκριμένο στο συναφές άρθρο 11. Αντ’ αυτού αποδομείται η έννοια της αυστηρής προστασίας, επιτρέποντας την επέλαση των τεχνητών επιφανειών, έργων ΑΠΕ, Μαζικής Μεταφοράς και εξορύξεων”.
Η ευρωπαϊκή στρατηγική για τη Βιοποικιλότητα καλεί τα κράτη-μέλη να ορίσουν ζώνες αυστηρής προστασίας καλύπτοντας το ένα τρίτο των προστατευόμενων περιοχών της κάθε χώρας, ήτοι το 10% της χερσαίας (και 10% της θαλάσσιας) έκτασης της Ελλάδας. Τί σημαίνει ζώνη αυστηρής προστασίας: «Οι αυστηρά προστατευόμενες περιοχές είναι πλήρως και νομικά προστατευόμενες περιοχές που έχουν σχεδιαστεί για τη διατήρηση ή/και την αποκατάσταση της ακεραιότητας των πλούσιων σε βιοποικιλότητα φυσικών περιοχών και της οικολογικής τους δομής και για την υποστήριξη των φυσικών περιβαλλοντικών διεργασιών. Ως εκ τούτου, οι φυσικές διεργασίες παραμένουν ουσιαστικά αδιατάρακτες από ανθρώπινες πιέσεις και απειλές για τη συνολική οικολογική δομή και λειτουργία της περιοχής, ανεξάρτητα από το εάν αυτές οι πιέσεις και απειλές βρίσκονται εντός ή εκτός της αυστηρά προστατευόμενης περιοχής». Οι λίγες ελεγχόμενες δραστηριότητες που προτείνει αυτός ο κανονισμός εντός των ζωνών αυστηρής προστασίας είναι η επιστημονική έρευνα, η πρόληψη φυσικών καταστροφών (π.χ. πυρκαγιές), ο έλεγχος των χωροκατακτητικών ξενικών ειδών, οι ψυχαγωγικές δραστηριότητες (π.χ. οικοτουρισμός, ορειβασία) που είναι συμβατές με τους στόχους διατήρησης της εκάστοτε προστατευόμενης περιοχής και η ενεργός διαχείριση (π.χ. θήρα, αλιεία, βόσκηση, ξύλευση, χορτοκοπή) μόνο όταν είναι επιστημονικά τεκμηριωμένα απαραίτητη για να διατηρηθούν ή να ενισχυθούν οι φυσικές διαδικασίες. Η Ευρωπαϊκή Στρατηγική για τη Βιοποικιλότητα επίσης υποχρεώνει τα κράτη-μέλη να προστατέψουν αυστηρά το 100% των ώριμων πρωτογενών δασών (primary and old-growh forests), υπογραμμίζει τη σημασία των ζωνών αυστηρής προστασίας ως «ζώνες μη επέμβασης» (non-intervention areas), τη σημασία της προστασίας άγριων αδιατάρακτων φυσικών περιοχών (wilderness) και της επαναφοράς τους (rewilding). Ας ξαναρίξουμε μία ματιά, λοιπόν, στις αλλαγές που προωθεί το συγκεκριμένο νομοσχέδιο και ας βγάλουμε τα συμπεράσματά μας για το βαθμό απόκλισής του από την συγκεκριμένη στρατηγική.