Όταν λες «Άγραφα», η φαντασία σου καλπάζει. Φαντάζεσαι άγρια, απάτητα βουνά, γεμάτα μύθους και ιστορία, φορτωμένα πάνω τους με ασήκωτο βάρος αγώνων αντίστασης, αγώνων για την ελευθερία. Φέτος, με τη συμπλήρωση των 200 χρόνων από το ξέσπασμα της ελληνικής επανάστασης, όλη αυτή η ιστορία γίνεται ακόμα πιο βαριά. Και άρα, η κληρονομιά της, βαραίνει ακόμα περισσότερο τις ζώσες γενιές για να συνεχίσει να τιμά τόπους σαν τα Άγραφα. Να τιμά και το χώμα και τις πέτρες και το όνομά τους…
Είναι λίγο πολύ γνωστή η ιστορία της ονοματοδοσίας αυτών των ψηλών βουνών. Αιώνες πριν, τα Άγραφα βρέθηκαν σε καθεστώς «ημιαυτονομίας», αφού είχαν φορολογικές ελαφρύνσεις, είτε κατά τη διάρκεια της βυζαντινής αυκρατορίας, είτε μετέπειτα της οθωμανικής. Το ότι δεν γράφονταν στα κιτάπια της αυτοκρατορικής φορολογίας, όπως λίγο πολύ λέει η ιστορία ή ο μύθος, οδήγησε τους ανθρώπους να ονοματίσουν τον απρόσιτο αυτόν τόπο «Άγραφα».
Εκεί μέσα, στα χρόνια της οθωμανικής κυριαρχίας, υπήρξαν σημαντικές θρυαλλίδες διδασκαλίας, όπως η περίπτωση του λεγόμενου «Ελληνομουσείου Αγράφων», στα Βραγγιανά Ευρυτανίας, το οποίο λειτούργησε κατά τον 17ο και 18ο αιώνα. Όμως, και σε περιόδους όπως του μεσοπολέμου, δημοτικά σχολεία της περιοχής, όπως π.χ. εκείνο του Καροπλεσίου Ευρυτανίας(τώρα Καρδίτσας), διακρίνονταν για το μαθησιακό τους επίπεδο. Στην περίοδο της κατοχής και της αντίστασης, το εύρος των ιστοριών αλλά και των μύθων γύρω από τα Άγραφα άνοιξε ακόμα πλατύτερα. Παράλληλα, αναδείχθηκαν μορφές πολιτιστικής δραστηριότητας(μαθήματα, θεατρικές παραστάσεις, εκτύπωση αντιστασιακού έντυπου υλικού), οι οποίες ήταν έως τότε σχεδόν ανύπαρκτες στα δύσβατα αυτά μέρη. Η αιματηρή δεκαετία του 1940 άφησε τις μνήμες να καταλαμβάνουν κάθε ράχη των Αγράφων, κάθε ποτάμι και ρυάκι. Και τα Άγραφα, αυτά τα ψηλά και άγρια βουνά, ξανατραγουδήθηκαν…
Κι ενώ λοιπόν αυτό το «φτωχό» σημείο του χάρτη έως τώρα διακρίνονταν όχι για τις «οικονομικές του επιδόσεις» αλλά για την προσφορά του στη γνώση, στη μνήμη και στους αγώνες για δικαιοσύνη, σήμερα, μετά από δεκαετίες εγκατάλειψης και μιας κρατικής πολιτικής που οδηγεί σε πλήρη μαρασμό την περιφέρεια της χώρας, ο ιερός αυτός τόπος βαφτίζεται «πλουτοπαραγωγικός πόρος» και δίνεται βορά στους «επενδυτές». Και βέβαια δεν χαρίζονται μόνο τα Άγραφα στους πλιατσικολόγους των εταιρειών. Χαρίζονται όλα τα βουνά και τα νησιά για αιολικά, όλες οι πλαγιές και οι κάμποι για φωτοβολταϊκά, όλα τα ποτάμια για υδροϋλεκτρικά. Γενικώς, όλα χαρίζονται με αντάλλαγμα το τίποτα για εμάς και τις επόμενες γενιές.
Αυτή η συγκυρία ίσως να είναι η τελευταία για τη ζωή στα Άγραφα: ή τιμάμε το όνομά τους και τα Άγραφα συνεχίζουν να αποτελούν ένα ζωντανό τόπο γνώσης αλλά και αυτογνωσίας, είτε παραδίδονται στα κιτάπια των ενεργειακών, χρηματιστηριακών και οικονομικών δεδομένων ως πεδίο συμφερουσών ή μη «επενδύσεων».
Συντοπίτες και συντοπίτισες, φίλοι και φίλες, η απόφαση είναι πρώτα δική μας. Είμαστε στην απαρχή του επόμενου βήματος: εκείνου που ακολουθεί τη λήξη της δημόσιας διαβούλευσης του Υπουργείου Ενέργειας για τις σχετικές με τα δύο προωθούμενα αιολικά εργοστάσια στη Νιάλα και στο Βοϊδολίβαδο Μελέτες Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων.
Στη δημόσια αυτή διαβούλευση, η οποία πραγματοποιήθηκε επειδή ήταν υποχρεωμένο βάσει νόμου να πράξει το αρμόδιο υπουργείο και έληξε στις 4/2/2021, καταγράφηκε με εντυπωσιακό τρόπο η καθολική αντίθεση των τοπικών κοινωνιών, των τοπικών συλλόγων, των κινήσεων ή και μεμονωμένων πολιτών, των τοπικών αυτοδιοικητικών αρχών, των ορειβατικών συλλόγων, των περιβαλλοντικών οργανώσεων κατά της καταστροφής της Νιάλας, κορυφής-συμβόλου των Αγράφων, καθώς και του Βοϊδολίβαδου, μιας από τις ιστορικές κορυφές από όπου κάποτε περνούσαν τα ελληνοτουρικά σύνορα. Στις ενστάσεις που κατατέθηκαν, οι αντιρρήσεις αφορούσαν ένα πλήθος ζητημάτων, αποδεικνύοντας ότι τα προτεινόμενα από συγκεκριμένη εταιρεία έργα στηρίζονται σε έωλες περιβαλλοντικές και τεχνικές μελέτες, οδηγούν σε πλήρη υποβάθμιση το περιβάλλον, λειτουργούν ως ταφόπλακα για κάθε άλλη προοπτική κοινωνικής και οικονομικής δραστηριότητας στην περιοχή και εν τέλει δρομολογούν την ολοκλήρωση της κοινωνικής της ισοπέδωσης.
Εάν η πολιτική ηγεσία των αρμόδιων υπουργείων και οι υπηρεσιακοί παράγοντες κωφεύσουν απέναντι τόσο στην έκταση των ενστάσεων αλλά πρωτίστως στα αδιάσειστα στοιχεία που παρατέθηκαν, στο πλαίσιο της διαδικασίας αυτής που το ίδιο το υπουργείο ορίζει με τα όποια σοβαρότατα προβλήματα παρουσιάζει το ισχύον νομικό πλαίσιο, τότε για ακόμα μία φορά θα αποδειχτεί πως ο βασιλιάς είναι πλήρως γυμνός. Θα αποδειχτεί για ακόμα μία φορά πως δεν υπολογίζουν τίποτα.
Όμως εμείς οφείλουμε, στα επόμενα βήματά μας, να τους κάνουμε να μας υπολογίζουν. Δεν θα μας καταστήσουν ξένους στον τόπο μας, δεν θα επιτρέψουμε να μεταβάλουν όλη τη χώρα σε μια βιομηχανική ζώνη που σε λίγα χρόνια θα παρακμάσει -ακόμα και ως τέτοια- και θα εγκαλειφθεί.
Σήμερα, στην εποχή των περιοριστικών μέτρων και της πανδημίας, ο αέρας και τα νερά των Αγράφων δεν είναι «πλουτοπαραγωγικοί πόροι» αλλά πηγές ζωής και γνώσης. Τα Άγραφα είναι τόπος βιωματικής εμπειρίας, είναι όσες εικόνες ή λέξεις ή ήχοι συγκρατώνται στο μυαλό και στη μνήμη ανάμεσα από το θρόισμα των φύλλων. Τα Άγραφα είναι ένας διηνεκής ορίζοντας.
Όσες μελέτες και αν κάνουν, όσες μετρήσεις και αν πάρουν, δεν θα έχουν υπολογίσει το κυριότερο: ότι για όσες και όσους αγαπάμε αυτά τα βουνά, είτε «κρατάμε» είτε «δεν κρατάμε» από αυτά τα μέρη, τα Άγραφα είναι κάτι από το ίδιο μας το είναι. Και αυτό δεν εγκαταλείπεται εύκολα στον κάθε τυχοδιώχτη.