Τι σχέση έχουν οι δασικοί χάρτες με την επερχόμενη πράσινη μετάβαση; Κινδυνεύουν πράγματι οι πολίτες με απώλεια των περιουσιών τους; Κινδυνεύουν πράγματι οι Δήμοι και οι δημότες με απώλεια των κοινοτικών/δημοτικών εκτάσεων; Τι θα συμβεί με τα «διακατεχόμενα» δάση και τις ιδιόκτητες δασικές εκτάσεις; Αναδημοσιεύουμε από το Save Pramnos (wordpress.com) ένα άρθρο της Μαρίας Μπαρέλη-Γαγλία, κοινωνικής ανθρωπολόγου και διδάκτορα Κοινωνιολογίας του Παν/μίου Κρήτης, η οποία προσεγγίζει το θέμα μέσα από το παράδειγμα της Ικαρίας. Το κείμενο αρχικά δημοσιεύτηκε σε δύο συνέχειες που μπορείτε να τις δείτε εδώ και εδώ.
Δασικοί χάρτες και πράσινη μετάβαση: λίγη τροφή για σκέψη
Κοιτάζοντας κανείς τον δασικό χάρτη της Ικαρίας μένει εμβρόντητος: μικρότερα και μεγαλύτερα κομμάτια γης, που κατέχουμε ακέραια ή εξ αδιαιρέτου, μέσα στα χωριά ή μακριά από αυτά, πατρικά και μητρικά, κληρονομιές και αγορές, κομμάτια γης που δηλώσαμε στο Κτηματολόγιο και «μη δασικά», για τα οποία έχουμε τελεσίδικες δικαστικές αποφάσεις αποχαρακτηρισμού, εμφανίζονται στον χάρτη ως δάση, δασικές ή χορτολιβαδικές εκτάσεις.
Οι Δασικοί Χάρτες έρχονται, μας λένε, να τακτοποιήσουν τις χρήσεις γης και να υποστηρίξουν τον χωροταξικό σχεδιασμό, να συμβάλουν στην προστασία του περιβάλλοντος και να κατοχυρώσουν την ιδιοκτησία, δημόσια και ιδιωτική. Μάλιστα, μας διαβεβαιώνουν ότι οι ιδιοκτησίες μας κατοχυρώνονται εφόσον τις δηλώσουμε στο Κτηματολόγιο. Εύλογα, λοιπόν, αναρωτιέται κανείς προς τι όλη αυτή η φασαρία! Γιατί, τελοσπάντων, ο βουλευτής του Νομού Σάμου κ. Στεφανάδης ζήτησε, με παρέμβασή του στο Υπουργείο Περιβάλλοντος, αναμόρφωση των Δασικών Χαρτών του Νομού με το επιχείρημα ότι «κινδυνεύουν πολίτες με απώλεια των περιουσιών τους»;[i]
Κινδυνεύουν οι πολίτες με απώλεια των περιουσιών τους;
Απειλούνται, στα αλήθεια, τα ιδιοκτησιακά δικαιώματα των πολιτών; Έπειτα, τι θα γίνει με εκείνα που δεν θα δηλώσουμε, είτε γιατί πρόκειται για βραχώδεις κι απότομες εκτάσεις είτε γιατί είναι δύσκολη η πρόσβαση σε αυτά, ή γιατί αδυνατούμε οικονομικά ή δεν γνωρίζουμε καν που βρίσκονται; Και τι θα γίνει με τα λεγόμενα «διακατεχόμενα»; Δηλαδή, τα δάση που η οθωμανική διοίκηση, και έπειτα το ελληνικό κράτος, αναγνώριζαν ως “γαίαι ιδιόκτηται» (μούλκια) και οι κάτοικοι αναγνωρίζουν διαχρονικά ως κοινοτικά και, πιο πρόσφατα, ως «δημοτικά»· τα δάση που στο παρελθόν προσδιορίζονταν ως «κοινά», «κοινόχρηστα», «μπαλταλίκια» και «κοινοτικά», και που το ελληνικό Δημόσιο -ήδη από την εποχή του Μεσοπολέμου- διεκδικεί ως «δημόσια», αμφισβητώντας έτσι το ιδιοκτησιακό τους καθεστώς.[ii]
Οι δασικοί χάρτες, μας λένε, δεν αφορούν το ιδιοκτησιακό καθεστώς. Στον νόμο περί προστασίας των δασών διαβάζουμε ότι δάση, δασικές και χορτολιβαδικές εκτάσεις «θα θεωρούνται δημόσιες, εκτός αν υπάγονται σε μια από τις περιπτώσεις του άρθρου 10 του ν. 3207/2003». Στις περιπτώσεις του άρθρου αυτού υπάγονται οι ήδη αναγνωρισμένες κοινοτικές εκτάσεις του πρώην Δήμου Αγίου Κηρύκου. Όχι όμως τα «διακατεχόμενα» και τα αδήλωτα κομμάτια γης. Με τον τρόπο αυτό, ένα σημαντικό μέρος του Αθέρα και των εκτάσεων γύρω από τα χωριά, θα θεωρηθούν «δημόσια γη».[iii]
Η μοίρα των δηλωμένων δασωμένων εκτάσεων δεν θα είναι πολύ διαφορετική. Οι ιδιοκτήτες τους θα συνεχίσουν να αποδίδουν φόρους για τα κομμάτια γης που θα χαρακτηριστούν ως δασικά, ωστόσο δεν θα μπορούν να τα χρησιμοποιήσουν κατά βούληση, παρά μόνο για συγκεκριμένες χρήσεις, με άδεια από τη δασική υπηρεσία, όπως, δηλαδή, γινόταν έως σήμερα. Με τη διαφορά ότι -όπως εξηγούν οι νομικοί- δεν θα μπορούν πλέον να κληροδοτήσουν τη γη αυτή στις επόμενες γενιές ή να την πουλήσουν.[i] Και στην περίπτωση που η γη αυτή χρειαστεί για λόγους «δημόσιας ωφέλειας» πριν τον θάνατο του ιδιοκτήτη, και ο ιδιοκτήτης δεν συναινεί ή δεν προβλέπεται να συναινέσει,[ii] έχει ήδη νομοθετηθεί η δυνατότητα του κράτους για αναγκαστική απαλλοτρίωση της γης με διαδικασίες εξπρές (fast track), χωρίς καν να απαιτείται η έγκριση του ιδιοκτήτη![iii]
Με τους τρόπους αυτούς, λοιπόν, το ελληνικό Δημόσιο (υφ)αρπάζει με αγένεια γη από τις οικογένειες και τις κοινότητες της Ικαρίας· εκτάσεις άγονες και βραχώδεις, δάση και εκτάσεις που δάσωσαν επειδή εγκαταλείφθηκαν μεταπολεμικά, όταν χρειάστηκε να μεταναστεύσουν ολόκληρες οικογένειες, για να ξεφύγουν από τη φτώχεια και τις δυσχέρειες της αγροτικής ζωής και τους περιορισμούς της πολιτικής ελευθερίας της εμφυλιακής και μετεμφυλιακής περιόδου. Σε βάθος μιας γενιάς, το ελληνικό Δημόσιο θα βρεθεί να κατέχει περισσότερο από το 80% της ικαριακής γης! Και αυτό παρά το γεγονός ότι η Ικαρία εξαιρείται ρητά από το «τεκμήριο κυριότητας υπέρ του Δημοσίου», καθώς συγκαταλέγεται στις λεγόμενες «Νέες Χώρες», όπου διατηρήθηκε το ιδιοκτησιακό τους καθεστώς μετά την προσάρτησή τους στην Ελλάδα.[vii]
Δημόσια θα γίνει και όχι ιδιωτική! Ποιό είναι το πρόβλημά σας επιτέλους;
Ήδη στην ερώτηση αυτή εμφανίζεται μια αντιστροφή, που χρειάζεται να επισημανθεί αν θέλουμε να λέμε τα σύκα σύκα και τη σκάφη σκάφη και αν είναι να αποφύγουμε το οργουελικό «newspeak»· δηλαδή, το να λέμε το ακριβώς αντίθετο από αυτό που εννοούμε, όπως όλο και πιο συχνά παρατηρείται στον δημόσιο λόγο. Στην ερώτηση αυτή, εκείνο που υπονοείται με τον όρο «δημόσιο» -δηλαδή, η διατήρηση του κοινόχρηστου χαρακτήρα ενός περιβαλλοντικού αγαθού και η προστασία του από τις αποσαθρωτικές επιπτώσεις της αγοράς-[viii] αντιστοιχεί σε εκείνα που παραδοσιακά προσδιορίζονταν στην Ικαρία ως «κοινά», «κοινόχρηστα», «κοινοτικά» και, στις μέρες μας, ως «δημοτικά». Αντίθετα, τα κοινοτικά αναγνωρίζονται από τη νομοθεσία ως «ιδιωτικά» και η μετατροπή τους σε «δημόσια», όπως θα δείξω στη συνέχεια, αντιστοιχεί σε αυτό που περιγράφουν οι ιστορικοί και κοινωνιολόγοι ως «περίφραξη των κοινών».
Σύμφωνα με τη δασική νομοθεσία, σε δάση, δασικές και χορτολιβαδικές εκτάσεις, δημόσιες και ιδιωτικές, δεν επιτρέπεται οποιαδήποτε επέμβαση που μεταβάλει τον προορισμό τους. Ωστόσο, θα επιτρέπονται επεμβάσεις για την εκτέλεση έργων «δημόσιας ωφέλειας», όπως στρατιωτικά έργα και διανοίξεις δημόσιων οδών, όπως δηλαδή ίσχυε έως σήμερα. Μόνο που από το 2001, με τον ν. 2941/2001, στα έργα «δημόσιας ωφέλειας» περιλαμβάνονται σταθμοί ηλεκτροπαραγωγής Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας και των συνοδών τους έργων. Έτσι, στον νόμο περί προστασίας των δασών (ν. 998/1979), όπως τροποποιήθηκε πρόσφατα με τον λεγόμενο «περιβαλλοντοκτόνο» νόμο (ν. 4759/2020), διαβάζουμε ότι οι απαγορευτικές διατάξεις δεν ισχύουν στην περίπτωση δασών, δασικών και χορτολιβαδικών εκτάσεων που προορίζονται «για την κατασκευή και εγκατάσταση αγωγών φυσικού αερίου και πετρελαϊκών προϊόντων, την κατασκευή έργων ηλεκτροπαραγωγής από Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (Α.Π.Ε.)» και των συνοδών τους έργων (διανοίξεις δρόμων, ανέγερση εγκαταστάσεων, δίκτυα σύνδεσης κ.α.).[ix]
Έτσι, εκτάσεις γης, είτε δημόσιες είτε ιδιωτικές, μπορούν εν δυνάμει να αποκοπούν από τους φυσικούς τους ιδιοκτήτες, τις οικογένειες, τα χωριά και τον Δήμο της Ικαρίας, για να γίνουν πεδίο δράσης πολυεθνικών εταιρειών, οι οποίες πρόκειται να φέρουν εις πέρας την «πράσινη μετάβαση», πάντα με το αζημίωτο και πάντα στο όνομα της δημόσιας ωφέλειας.[x] Αλλά, κάθε τι που αποκόβει τα κοινά από το πολιτισμικό τους πλαίσιο και από τους «ανθρώπους των κοινών» (commoners) και τα επαναπροσδιορίζει ως εμπορεύματα, με το να διοχετεύει τα ίδια ή ό,τι παράγεται από αυτά στην οικονομία της αγοράς, ορίζεται ως «περίφραξη».
Οι περιφράξεις των κοινών αναγνωρίζονται ως διαρκής διαδικασία, που είναι εγγενής του καπιταλισμού. Ιστορικά, οι περιφράξεις των κοινών, υλικές και ιδεατές -ωστόσο εξίσου πραγματικές- έχουν συνδεθεί με διαδικασίες ανάδυσης των εθνών-κρατών, με την ανάδυση και τις διακυμάνσεις της φιλελεύθερης καπιταλιστικής οργάνωσης της οικονομίας της αγοράς, με ραγδαίους κοινωνικούς μετασχηματισμούς και μεταναστευτικά ρεύματα προς τις πόλεις, με την οικολογική αποσάθρωση φυσικών κοινών (βλ. υπερβόσκηση κοινοτικών), ακόμη και με τον εκτοπισμό ντόπιων πληθυσμών.
Στην περίπτωση της Ικαρίας, δεν είναι η πρώτη φορά που το ελληνικό δημόσιο εγείρει διεκδικήσεις επί των ιδιόκτητων δασών και δασικών εκτάσεων. Η ίδια η κατηγορία των «διακατεχόμενων» είναι καρπός της αμφισβήτησης αυτής. Ούτε είναι η πρώτη φορά που η υφαρπαγή της γης καλύπτεται «με τον ένδυμα του δημοσίου συμφέροντος», για να χρησιμοποιήσω τα λόγια του Χαράλαμπου Παμφίλη, με τα οποία περιγράφει τις οθωμανικές διεκδικήσεις των κοινοτικών δασών του νησιού ως «δημόσιες γαίες» στα τέλη του 19ου αιώνα.[xi]
Εκείνο που προβλέπεται, λοιπόν, με τις διατάξεις της αναθεωρημένης δασικής νομοθεσίας είναι ότι δάση, δασικές και χορτολιβαδικές εκτάσεις, που πρόκειται να χαρακτηριστούν ως «δημόσιες», είναι δυνατόν να αλλάξουν χρήση. Από «κοινόχρηστα πράγματα» ή «κοινόχρηστα περιβαλλοντικά αγαθά», που αναγνωρίζονται ως «θεμελιώδη στοιχεία του ζωτικού χώρου του ανθρώπου»,[xii] πρόκειται να μετατραπούν σε (φτηνούς) πόρους** για την παραγωγή πράσινης ενέργειας που προορίζεται για τη διεθνή αγορά.
**Άραγε, περιττεύει να υπενθυμίσουμε τους αποικιοκρατικούς όρους της νέας αναθεωρημένης σύμβασης μεταξύ του κράτους και της εταιρείας «Ελληνικός Χρυσός A.E.» (ιδιοκτησία της καναδικής «Eldorado Gold Corporation);
Πράσινη μετάβαση και περιφράξεις των κοινών
Η «πράσινη μετάβαση», για την οποία ακούμε όλο και πιο συχνά τελευταία, προκειμένου να γίνει με τρόπο που διαιωνίζει εταιρικά κέρδη, δηλαδή ιδιωτικά οφέλη, προαπαιτεί τον εξοβελισμό των μικρο-ιδιοκτητών και την αναδιανομή των δικαιωμάτων χρήσης των κοινοτικών/ιδιόκτητων γαιών ανάμεσα στους διεθνείς παίκτες της πράσινης ανάπτυξης. Δηλαδή, ανάμεσα σε εταιρείες που εξ ορισμού δρουν με κριτήρια κερδοφορίας και με κανέναν τρόπο δεν είναι υπόλογες στην τοπική κοινωνία.
Νομοτελειακά, τα κριτήρια της κερδοφορίας λειτουργούν σε βάρος της κοινής ωφέλειας για την οποία προορίζονται τα περιβαλλοντικά κοινόχρηστα αγαθά. Όχι εξαιτίας κάποιας ιδεοληψίας αριστερού προσανατολισμού, αλλά απλούστατα γιατί στην ελεύθερη οικονομία της αγοράς οποιαδήποτε ενέργεια αποσκοπεί στη διατήρηση ή αποκατάσταση της κοινής ωφέλειας, κατά κανόνα, αυξάνει το κόστος της επένδυσης. Για τον λόγο αυτόν, η καταστροφή είναι συνήθως η πιο οικονομική λύση. Για τον ίδιο λόγο -για να αναφέρω ένα παράδειγμα από την τοπική μας εμπειρία- κατά την κατασκευή του υδροηλεκτρικού της Προεσπέρας, του λεγόμενου «Υβριδικού Ενεργειακού Έργου Ικαρίας», εκατοντάδες τόνοι μπάζων από τα εργοτάξια κατέληξαν σε κρημνώδεις περιοχές [-άραγε, πώς να ξεχάσει κανείς εκείνο του ρουμανάκι που θάφτηκε ζωντανό;], και από ‘κει στη θάλασσα, επιταχύνοντας έτσι το φαινόμενο της ερημοποίησης και θέτοντας σε κίνδυνο τα γύρω χωριά.[xiii]
Στον βωμό του ενεργειακού μετασχηματισμού της χώρας, τα τοπία πρόκειται να αλλοιωθούν βίαια, επιταχύνοντας το φαινόμενο της ερημοποίησης. Απλώς γιατί έτσι είναι περισσότερο συμφέρον οικονομικά! Μαζί με τα τοπία, όπως μας προειδοποιούν περιβαλλοντολόγοι και γεωλόγοι, πρόκειται να διαταραχθεί ανεπανόρθωτα η βιοποικιλότητα και το υπόγειο υδρογεωλογικό φυσικό δίκτυο, επηρεάζοντας -επίσης ανεπανόρθωτα- τις πηγές και τις ρεματιές, που ήδη στερεύουν λόγω της παρατεταμένης ξηρασίας των τελευταίων ετών.
Μαζί με το οικοσύστημα θα αλλοιωθούν και τα παραγωγικά τοπία του νησιού. Μέρη όπου έως τώρα ασκούνταν οι κύριες παραγωγικές απασχολήσεις των κατοίκων της Ικαρίας, θα χρειαστεί να σαρωθούν από μπουλντόζες και εκσκαφείς, για να ανοιχτούν μεγάλοι δρόμοι από όπου θα περάσουν τα φορτηγά που μεταφέρουν τις μηχανές της πράσινης ανάπτυξης. Κορυφές του Αθέρα θα χρειαστεί να ισοπεδωθούν, για να πέσουν τόνοι τσιμέντου για τις βάσεις των μηχανημάτων τους. Η αλλοίωση των τοπιών της Ικαρίας θα επηρεάσει αρνητικά την κτηνοτροφία -που ήδη ταλανίζεται από τις επιπτώσεις των αλλεπάλληλων ιστορικών κυμάτων περιφράξεων των κοινών και τις ολοένα εντεινόμενες επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Μαζί, θα επηρεαστεί η μελισσοκομία και ο περιπατητικός και ορειβατικός τουρισμός, που εμφανίζουν δυναμική πορεία τα τελευταία χρόνια και υπόσχονται πολλά σε νέους που επιλέγουν να ζήσουν στην Ικαρία. Η υφαρπαγή της γης από το ελληνικό Δημόσιο αναπόφευκτα θα περιορίσει τη δυνατότητά μας για αγροτική καλλιέργεια, καθώς δεν θα έχουμε πλέον τη γη των προγόνων μας για να μπορούμε, έστω δυνητικά, να την «αναστήσουμε». Με τον τρόπο αυτό, όμως, απειλείται η διατροφική ασφάλεια της τοπικής κοινωνίας, που βασίζεται διαχρονικά στην αγροτο-κτηνοτροφική παραγωγή.
Στο νέο βιομηχανικό τοπίο, που θα διαμορφώσει η «από τα πάνω» ελεγχόμενη πράσινη μετάβαση, τα χωριά της Ικαρίας θα έχουν περιορισμένα όρια, ασφυκτικά σε σχέση με τις μεγάλες εκτάσεις που καταλαμβάνουν στην πραγματικότητα (αυτό, άλλωστε, μάς έχει ήδη γνωστοποιηθεί από τον ΣΧΟΟΑΠ Ικαρίας)!
Όμως, η σαρωτική αλλοίωση των τοπίων και η αποκοπή των κατοίκων των χωριών από χώρους που είναι ζωτικοί για αυτούς, δεν μπορεί παρά να οδηγήσουν σε έναν βίαιο μετασχηματισμό του ντόπιου πολιτισμού. Το πολύ μέσα σε δυο με τρεις γενιές, γνώσεις που αφορούν τρόπους ζωής και πολιτισμικές πρακτικές, όπως πρακτικές κοινοτικής αυτοδιοίκησης και αυτοδιαχείρισης, θα έχουν θαφτεί κάτω από τη λήθη. Μαζί, θα σβήσουν σταδιακά μνήμες που μεταβιβάζονται από γενιά σε γενιά, ιστορίες προγόνων και ιστορίες της προφορικής παράδοσης, γνώση που αφορά τις συγγένειες ανάμεσα στα σόγια της Ικαρίας… Εν ολίγοις, όλα όσα προσδιορίζονται ως «πολιτισμικά κοινά», «άυλη πολιτιστική κληρονομιά» ή, έστω, «πολιτισμικό κεφάλαιο» της τοπικής κοινωνίας. Αλλά, η αλλοίωση των τοπίων επηρεάζει αρνητικά και την αρχαιολογική έρευνα: η διάνοιξη δρόμων και η εκσκαφή βουνών αναπόφευκτα πέφτει πάνω σε αρχαιολογικούς θησαυρούς, που θα μπορούσαν να τροφοδοτήσουν την αρχαιολογική έρευνα για πολλά χρόνια και -κατά κοινή ομολογία μεταξύ αρχαιολόγων – θα μπορούσαν ακόμη και να αλλάξουν τον αρχαιολογικό χάρτη ολόκληρου του Αιγαίου! Ωστόσο, είναι περισσότερο οικονομικό να καταστραφούν…
Όπως έχει δείξει η εμπειρία χωρών της Λατινικής Αμερικής, αλλά και όπως ήδη μαρτυρούν τοπία των νησιών που προπορεύονται στον στίβο της ενεργειακής μετάβασης, η παραγωγή «καθαρής» ή «πράσινης» ενέργειας, που προϋποθέτει την περίφραξη των κοινών, αναπόφευκτα οδηγεί στην αποσάθρωση τοπικών οικοσυστημάτων και στην υποβάθμιση των όρων ζωής των κοινοτήτων και των ομάδων. Και αυτό διότι τρόποι ζωής, παραγωγικές πρακτικές και πολιτισμικά συστήματα είναι πολλαπλά και αξεδιάλεχτα πλεγμένα με τα τοπία που πρόκειται να μετασχηματιστούν τόσο βίαια. Και όσο υποβαθμίζονται οι όροι της ζωής των κοινοτήτων και ομάδων, τόσο απειλείται η ίδια τους η πολιτισμική ύπαρξη.[xiv]
Το αντίθετο της πράσινης μετάβασης που κινητοποιείται «από τα πάνω», είναι η πράσινη μετάβαση που οργανώνεται «από τα κάτω», αποκλειστικά και μόνο με κριτήριο την κοινή ωφέλεια των κατοίκων και των κοινοτήτων. Αυτού του είδους η πράσινη μετάβαση δεν μπορεί παρά να στοχεύει στην ενεργειακή αυτάρκεια των τοπικών κοινωνιών και να βασίζεται στη διατήρηση των μικρο-ιδιοκτητών, στον σεβασμό των ιδιοκτησιακών δικαιωμάτων των κατοίκων και των κοινοτήτων του νησιού, στον σεβασμό του ντόπιου πολιτισμού και στη διαφύλαξη του ευαίσθητου τοπικού οικοσυστήματος, που ήδη απειλείται με ερημοποίηση. Η από τα κάτω οργανωμένη ενεργειακή μετάβαση, δεν μπορεί παρά να έχει στο επίκεντρό της την κοινωνική δικαιοσύνη και να οδηγεί στην ανανέωση και -όπου χρειάζεται- στην αναγέννηση των κοινόχρηστων περιβαλλοντικών αγαθών της Ικαρίας. Μαζί με αυτά, αναπόφευκτα, πρόκειται να ανανεωθεί η μακραίωνη παράδοση κοινοτισμού, που ήδη έχουν διακρίνει ερευνητές της τοπικής ιστορίας, του πολιτισμού και της μακροζωίας του νησιού. Μια παράδοση που εξακολουθεί να αποτελεί συστατικό στοιχείο του πολιτισμικού σύμπαντος της Ικαρίας και σημαντική κληρονομιά με πανανθρώπινη σημασία.
Σημειώσεις
[i] Βλ. Επιστολή του Χρ. Ι. Στεφανάδη-Βουλευτή Ν. Σάμου προς τον Υπουργό Περιβάλλοντος και Ενέργειας («Αναμόρφωση Δασικών Χαρτών, 19/02/2021), όπου έθεσε το ζήτημα της συμπερίληψης στους δασικούς χάρτες εκτάσεων που έχουν χαρακτηριστεί ως «μη δασικές». Η επιστολή παρατίθεται αυτούσια στο “Παρέμβαση στο Υπουργείο Περιβάλλοντος για αναμόρφωση Δασικών Χαρτών Νομού», Ικαριακή Ραδιοφωνία, 1 Μαρτίου 2021. Διαθέσιμο στo ikariaki.gr.
[ii] Σχετικά και το ιδιοκτησιακό καθεστώς των δασών της Ικαρίας, βλ. Ν. Ελευθεριάδης, 1915, Γνωμοδοτήσεις: Περί κτηματικών ζητημάτων και διαφορών εν ταις Νέαις Χώραις. Εν Αθήναις: Ραφτάνης. Επίσης, βλ. τη διδακτορική διατριβή της Δ. Κουμπάρου, Το Καθεστώς της Κοινοτικής Ιδιοκτησίας: Το Παράδειγμα του Δάσους του Ράντη στο Νησί της Ικαρίας (Πανεπιστήμιο Αιγαίου), 2002. Σχετικά με την κοινωνική ιστορία των κοινοτικών δασών βλ. τη διδακτορική διατριβή της συγγραφέως, Τα πανηγύρια της Ικαρίας: Όψεις του Δώρου, Πρακτικές των Κοινών, Διαδικασίες Κοινωνικής Αναπαραγωγής και Κοινωνικών Μετασχηματισμών (Πανεπιστήμιο Κρήτης), 2021 (κεφ.5 και 6). Οι διατριβές αυτές είναι διαθέσιμες στο didaktorika.gr/eadd/ του Εθνικού Κέντρου Τεκμηρίωσης.
[iii] Μάλιστα, στην περίπτωση της Κρήτης -όπως ανέδειξε ο νομικός Ν. Κοτζαμπασάκης σε τηλεοπτική παρέμβασή του στην εκπομπή «Ώρά Αιχμής», που προβλήθηκε στο Κρήτη TV (29/4/2021)- όλες οι δασικές εκτάσεις, που περιλαμβάνονται στον Δασικό Χάρτη, έχουν ήδη δηλωθεί στο Κτηματολόγιο ως ιδιοκτησία του δημοσίου (παρά το ότι οι δασικοί χάρτες δεν έχουν ακόμη οριστικοποιηθεί). Εξαιρέθηκαν μόνο οι δασικές εκτάσεις για τις οποίες υπάρχει τελεσίδικη δικαστική απόφαση ότι είναι ιδιωτικές. Η εκπομπή αυτή με θέμα τους δασικούς χάρτες είναι διαθέσιμη στο https://www.youtube.com/watch?v=E1QDxSK8mZY (βλ. ειδικά 30ο-34ο λεπτό του βίντεο).
[iv] Σχετικά, βλ. Ειρήνη Μαυρογιώργη «Ikaria Forest Maps” στο Ικαρία Magazine (vol. 43, no. 161, Winter 2021, σελ. 34) και την παρέμβαση του νομικού Ν. Κοτζαμπασάκη στην τηλεοπτική εκπομπή «Ώρα Αιχμής» (όπως παραπάνω, από το 34ο λεπτό και εξής).
[v] Η γραπτή συναίνεση του ιδιοκτήτη ή ιδιοκτητών (και άρα του Δήμου), ορίζεται με το άρθρο 54, παρ. 2 του ν. 998/1979, όπως τροποποιήθηκε από τον ν. 4759/2020.
[vi] Οι αναγκαστικές απαλλοτριώσεις προβλέπονται από το άρθρο 2 του ν. 2941/2001 «Απλοποίηση διαδικασιών για τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας», που νομοθετήθηκε στο πλαίσιο της πολιτικής για την απελευθέρωση της ηλεκτρικής ενέργειας στη χώρα. Για μια συζήτηση σχετικά με τις απαλλοτριώσεις για λόγους δημόσιας ωφέλειας, βλ. Σφακιανάκη Β., «Αρπαγή γης για λόγους δημόσιας ωφέλειας!» στην εφημερίδα Δρόμος της Αριστεράς (φ. 502, 504, 506), Ιούλιος 2020. Διαθέσιμο στο http://www.vannasfakianaki.gr/arpagh_ghs_gia_logous_dhmosias_ofeleias/#_ftn8.
[vii] Η εξαίρεση από το τεκμήριο κυριότητας υπέρ του Δημοσίου αποτελεί ιστορικό παρεπόμενο του προνομιακού καθεστώτος που απολάμβαναν ορισμένες περιοχές στη διάρκεια της οθωμανικής περιόδου, και διατηρείται στις μέρες μας στη δασική νομοθεσία (βλ. παρ. 62 του ν. 998/1979). Ειδικότερα αφορά το μεγαλύτερο μέρος της Μακεδονίας, τη νότια Ηπειρο, την Κρήτη και τα νησιά στο Βόρειο και Ανατολικό Αιγαίο, όπως τη Θάσο, τη Σαμοθράκη, τη Λήμνο, τη Λέσβο, τη Χίο, τη Σάμο και την Ικαρία. Η εξαίρεση αυτή σημαίνει ότι σε περιπτώσεις αμφισβήτησης ή διένεξης μεταξύ του ελληνικού δημοσίου και φυσικών ή νομικών προσώπων οφείλουν εξίσου και τα δυο μέρη να αποδείξουν με τεκμήρια την ύπαρξη του εμπράγματου δικαιώματός τους. Σχετικά, βλ. την παρέμβαση του νομικού Ν. Κοτζαμπασάκη στην τηλεοπτική εκπομπή «Ώρα Αιχμής» (Κρήτη TV, 29/3/2021, από το 33ο λεπτό και εξής).
[viii] Σχετικά, βλ. Παυλάκη Σ., «Ο κοινόχρηστος χαρακτήρας των δασών στη νομολογία των ανωτάτων δικαστηρίων» στο dasarxeio.com. Διαθέσιμο στο https://dasarxeio.com/2018/04/02/54853/#_ftnref31.
[ix] Άρθρο 45, παρ. 3 του ν. 998/1979, όπως τροποποιήθηκε με τον ν. 4759/2020.
[x] Με τις σκοτεινές αποχρώσεις της πράσινης ανάπτυξης καταπιαστήκαμε σε προηγούμενο άρθρο της Πυξίδας (τ. 10, Φθινόπωρο 2019). Διαθέσιμο ηλεκτρονικά στην ikariaki.gr.
[xi] Παμφίλης Χ., 1980, Ιστορία της Νήσου Ικαρίας. Από των προϊστορικών χρόνων μέχρι της ενώσεως της νήσου μετά της Ελλάδος (1912). Επιμέλεια Α. Χ. Παμφίλη-Καρούζου. Αθήνα, σελ. 190.
[xii] Για τον λόγο αυτόν η παρακώλυση του δικαιώματος χρήσης των κοινόχρηστων περιβαλλοντικών αγαθών θεωρείται προσβολή της προσωπικότητας. Σχετικά, βλέπε Παυλάκη Σ., «Ο κοινόχρηστος χαρακτήρας των δασών…» στο dasarxeio.com.
[xiii] Σχετικά βλ. «Αρχιπέλαγος. Όργιο παραβάσεων κατά την κατασκευή του Υβριδικού στην Ικαρία» (21/11/2011), «Δήμος Ικαρίας: Πρόσκληση στην Ειδική Υπηρεσία Επιθεωρητών Περιβάλλοντος για το Υδροηλεκτρικό» (28/11/2011), «Ο Δήμαρχος Ικαρίας στέλνει (ξανά) την υπόθεση με το Υδροηλεκτρικό στον Επιθεωρητή Περιβάλλοντος» ((7/12/2011), που δημοσιεύτηκαν στο ikariamag.gr. Επίσης, βλ. «Τα μπάζα “έφαγαν” το δάσος» της Α. Σιμιτσιάδη στο real.gr (αναδημοσίευση στο ikariamag.gr, 6/12/2011).
[xiv] Ενδιαφέρον παρουσιάζει η τηλεοπτική τοποθέτηση-παρέμβαση που έκανε ο Γιώργος Κοντογιώργης (Ομότιμος Καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης και πρώην Πρύτανης στο Πάντειο Παν/μιο) -ο οποίος έχει ασχοληθεί διεξοδικά με το φαινόμενο του κοινοτισμού κατά την οθωμανική περίοδο- σε επετειακή εκπομπή του Κρήτη TV για τα 200 χρόνια της Ελληνικής Επανάστασης, Όπως διαπιστώνει ο Γ. Κοντογιώργης, «με το πρόσχημα των δασικών χαρτών, όπως και τα άλλα προσχήματα, τα οποία τα εξωραΐζουν για να τα μεταβάλουν και σε ιδεολογικά προκείμενα» καταλήγουν «ελληνικά νησιά, με στρατηγική σημασία, (…) να έχουν δασική κάλυψη πάνω από το 80 τοις εκατό». Όμως, έτσι -όπως επισημαίνει ο ίδιος- γίνεται απαγορευτικό για τα νησιά να αναπτυχθούν και για την ελληνική οικονομία να αναπτυχθεί στην ελληνική ύπαιθρο. Και καταλήγει να αναρωτιέται ποιος τελικά διαμορφώνει αυτές τις πολιτικές που μεταβάλουν τα ελληνικά νησιά «σε αποικίες του κράτους των Αθηνών με όρους σεληνιακού τοπίου» και καταδικάζουν ολόκληρους νησιωτικούς πληθυσμούς σε εξαφάνιση. Το σχετικό απόσπασμα παρουσιάστηκε και στην εκπομπή «Ώρα Αιχμής» του ίδιου καναλιού (Κρήτη TV, 29/3/2021, από το 28ο έως το 30ο λεπτό).