Τους ανθρώπους των δυτικών Αγράφων, στα χωριά των παλιών Απεράντιών, τους έλεγαν και “ντάληδες”. Τα “ντάλικα” ήταν η καθημερινή, σατυρική τους γλώσσα, με την οποία περιέγραφαν την καθημερινότητά τους, τον τόπο τους, τους συγχωριανούς του, ενίοτε και τους εαυτούς τους. Με σκωπτική διάθεση απέναντι στις τοπικές μικροεξουσίες και μέσα από τα παρωνύμια που εφήυραν συγκρότησαν μία διαφορετική ταυτότητα του τόπου.
Φωτό / Χρήστος Φασούλας. Βοϊδολίβαδο.
Τα Βραγγιανά γιόρτασαν την νίκη τους
Στην καρδιά των Αγράφων, αφού περάσεις το διάσελο του Αγίου Νικολάου στα 1.800 μέτρα και πέσεις στην λάκα από πίσω θα συναντήσεις μόνο φιλόξενους ανθρώπους. Είναι οι κάτοικοι των Βραγγιανών Ευρυτανίας, που μπορεί να τα συναντήσεις και με το επίθετο “Μεγάλα” μπροστά, αποτυπώνοντας την σημαντική ιστορία του τόπου, καθώς εκεί ιδρύθηκε το 1661 το Ελληνομουσείο των Αγράφων, ένα πανεπιστήμιο της εποχής. Αλλά με το “Μεγάλα” μπροστά ξεχωρίζουν και από τα άλλα Βραγκιανά της Αργιθέας, τα “Μικρά”, τα οποία δημιουργήθηκαν από κτηνοτρόφους μεγαλοβραγγιανίτες οι οποίο ξεχείμαζαν εκεί τα κοπάδια τους. Οι Βραγγιανιώτες πέρα από φιλόξενοι έχουν και μία μοναδική σύνδεση με τον τόπο, τα βουνά και τα βοειδολιβάδια τριγύρω. Πώς αλλιώς, όταν είναι χτισμένα στο σβέρκο των βοσκοτόπων της Νιάλας, περιτρυγιρισμένα από την Πλάκα, τον Καταραχιά, τον Τσεκούρα, τον Πύργο, το Ντεληδήμι. Όταν λοιπόν μάθανε για τα σχέδια εγκατάστασης αιολικών εργοστασίων στην Νιάλα και στο Βοϊδολίβαδο δεν είχαν άλλες επιλογές από το να υπερασπιστούν τον τόπο τους, τα βουνά, τα μέρη απ’ όπου πηγάζουν τα νερά που πίνουν. Τα τελευταία τρία χρόνια καθιερώθηκε ένα νέο έθιμο, η ανάβαση κάθε καλοκαίρι στο Βοϊδολίβαδο και το στήσιμο ενός γλεντιού εκεί. Αυτή η ανάβαση είχε ένα ουσιαστικό νόημα, αυτό της συνάντησης, της γνωριμίας, της συσπείρωσης και της οργάνωσης του αγώνα. Εκατοντάδες κόσμου τον πλαισίωσε και τελικά τον Νοέμβριο του 2021 οι τροποποιημένες περιβαλλοντικές μελέτες των εταιρειών “Πουνέντης” και “Ανεμοδομική” για την εγκατάσταση 21 ανεμογεννητριών απορρίφθηκαν από το υπουργείο Περιβάλλοντος, με τις εταιρείες να έχουν κάνει προσφυγή στο ΣτΕ ενάντια σε αυτήν την απόφαση.
Φέτος η καθιερωμένη ανάβαση στο Βοϊδολίβαδο άργησε δύο μήνες γιατί έπρεπε να οργανωθεί σωστά. Γιατί αυτή τη φορά οι Βραγγιανιώτες και οι Βραγγιανιώτισσες ήθελαν να είναι και μία γιορτή για αυτήν την σημαντική νίκη σε έναν μεγάλο αγώνα που βρίσκεται ακόμα σε εξέλιξη, απ’ άκρη σ’ άκρη των Αγράφων. Στις 8 και 9 Οκτωβρίου δεκάδες κόσμου ανταποκρίθηκε στο κάλεσμα του Συλλόγου Απανταχού Βραγγιανιωτών “Αγ. Ιωάννης ο Θεολόγος” και του Ορειβατικού Συλλόγου Αγράφων. Περπάτησαν όλοι και όλες μαζί από το χωριό μέχρι το Βοϊδολίβαδο όπου στήθηκαν τα καζάνια, τα όργανα και οι χοροί. Πήραμε μία βαθιά ανάσα για να αναλογιστούμε αυτά που έχουμε κερδίσει και να οργανωθούμε για όλα αυτά που είναι μπροστά μας. Η Καζάρμα και η Καράβα μας θέλουν εκεί. Και ο πονεμένος Τύμπανος, όπου ήδη η πρώτη ανεμογεννήτρια ορθώθηκε, μας υπενθυμίζει την μοίρα των βουνών εάν δεν είμαστε παρόντες και παρούσες να τα υπερασπιστούμε.
Συντήρηση του καταφυγιού ανάγκης στο διάσελο του Αγ. Νικολάου
ΤΟ ΣΠΙΤΑΚΙ ΣΤΟ ΔΙΑΣΕΛΟ ΤΟΥ ΑΓ. ΝΙΚΟΛΑΟΥ, ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ ΕΡΑΣΤΕΣ ΤΩΝ ΑΓΡΑΦΩΝ
Μιας και είμαστε στα Βραγγιανά δεν θα μπορούσαμε να μην σταθούμε στην επίσης πολύ σημαντική πρωτοβουλία των ανθρώπων του Συλλόγου Απανταχού Βραγγιανιωτών “Αγ. Ιωάννης ο Θεολόγος” να συντηρήσουν το καταφύγιο ανάγκης που βρίσκεται στο διάσελο του Αγ. Νικολάου, απέναντι από το εκκλησάκι. Πρόκειται για ένα σπιτάκι που ήταν για πολλά χρόνια παρατημένο, απομεινάρι των παλιών νομαδικών μετακινήσεων των ντόπιων τσελιγκάδων που το χρησιμοποιούσαν για καταφύγιο. Αντικαταστάθηκαν όλα τα κουφώματά του, ετοιμάζεται ο εξοπλισμός του εσωτερικού χώρου με τα λίγα και απαραίτητα για να φιλοξενήσει πεζοπόρους και ορειβάτες, ενώ στον περιβάλλοντα χώρο θα γίνει μια μικρή γεώτρηση σε σημείο όπου ήδη αναβλύζει νερό από τα βράχια προκειμένου να φτιαχτεί μία βρύση. Η πρωτοβουλία αυτή είναι πάρα πολύ σημαντική καθώς το σπιτάκι βρίσκεται σε ένα κομβικό σημείο της περιοχής, μία απαραίτητη στάση για τον ορειβάτη που θέλει να φτάσει από τα θεσσαλικά στα ευρυτανικά Άγραφα, πλάι στο οροπέδιο της Νιάλας το οποίο διασχίζουν πολλοί πεζοπόροι, χειμώνα και καλοκαίρι.
Η φιλολογία των αδιάφορων
ΠΑΝΟ ΣΤΟ ΜΟΡΦΟΒΟΥΝΙ, ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ ΕΡΑΣΤΕΣ ΤΩΝ ΑΓΡΑΦΩΝ
Τον τελευταίο καιρό ακούγεται αριστερά και δεξιά στα χωριά της λίμνης Πλαστήρα ότι το αιολικό εργοστάσιο στην Καζάρμα δεν θα γίνει γιατί ο υπουργός Τσιάρας σήκωσε μπαϊράκι καθώς οι ανεμογεννήτριες θα φαίνονται από το σπίτι που έχει στην Νεράιδα! Θα προσπεράσουμε το γελοίο αυτής της αλληλουχίας σκέψεων, όχι τίποτα άλλο αλλά γιατί πολλοί και πολλές εκεί τριγύρω όντως το πιστεύουν. Τα συγκεκριμένα λόγια τα μεταφέρουν διάφοροι φίλοι των θεσμικών διαμεσολαβήσεων αναμένοντας φυσικά και τη σχετική εκλογική εξαργύρωση στις κάλπες που έρχονται. Ταιριάζει και με την πλειοψηφούσα νοοτροπία της πόλης μας και των χωριών μας που αναζητά πάντα μία “άκρη”, ένα “κονέ” για να πετύχει πράγματα χωρίς να κουνήσει χέρι ή κώλο, χωρίς να διεκδικήσει. Η συγκεκριμένη φιλολογία φαίνεται να απαντάει και στις κινητοποιήσεις που έλαβαν χώρα το καλοκαίρι στην περιοχή με αίτημα να ακυρωθεί η άδεια εγκατάστασης που έχει δοθεί στην εταιρεία. Κινητοποιήσεις που έθεσαν το ζήτημα ανοιχτά και δυναμικά, είχαν απήχηση στους κατοίκους των χωριών που βρίσκονται κάτω από την κορυφογραμμή και με έμμεσο τρόπο ανάγκασαν τον τοπικό κομματικό μηχανισμό να κάνει κάτι για να μην παραμείνει απομονωμένος και εκτεθειμένος. Ο δρόμος υπεράσπισης της Καζάρμα είναι ακόμα μακρύς και κρίσιμος, οπότε χρειάζεται η εγρήγορση όλων μας. Να οργανωθούμε σε αυτόν και ας αφήσουμε τους κλακαδόρους παρέα με την αδιαφορία τους να ψάχνουν τον “μεσσία” στο όνομα του κάθε υπουργού που υποτίθεται ότι θα διαμεσολαβήσει προς το συμφέρον μας.
Ξέπλυμα στη ράχη ενός εκπληκτικού βιβλίου
Το καλοκαίρι κυκλοφόρησε από την Ένωση Αγραφιώτικων Χωριών η τρίτη επανέκδοση του βιβλίου του Σεραφείμ Τσιτσά “Τ’ Άγραφα της Πίνδου”. Πρόκειται για ένα μοναδικό βιβλίο το οποίο πρωτοεκδόθηκε το 1967 και το οποίο μέχρι και σήμερα παραμένει επίκαιρο τόσο για την κοινωνική, κτηνοτροφική και οικονομική καταγραφή και ανάλυση της περιοχής, όσο και για τα ερωτήματα που θέτει. Από τις πρώτες γραμμές του κειμένου του Σ. Τσιτσά μπορεί κάποιος ή κάποια να καταλάβουν την απεριόριστη αγάπη και σεβασμό του σε αυτά τα βουνά και στους ανθρώπους τους. Μόνο ντροπή λοιπόν αποτελεί στην επανέκδοση του βιβλίου από την Ένωση να συμπεριλαμβάνονται στην πρώτη σελίδα ως χορηγοί η ΤΕΡΝΑ και ο Γιαννακός, εταιρείες που καταστρέφουν τα βουνά με την μεταφορά εξαρτημάτων ανεμογεννητριών και την εγκατάσταση αιολικών εργοστασίων. Το κεφάλαιο πάντοτε είναι πρόθυμο να ξεπλύνει τις πράξεις του μέσα από αγαθοεργίες και χορηγίες. Το ζήτημα είναι αν θα βρεθούν και οι άνθρωποι που θα τους δώσουν αυτόν τον χώρο. Εμείς πάντως το βιβλίο του Τσιτσά το έχουμε διαβάσει από την πρώτη έκδοση και το συστήνουμε ανεπιφύλακτα σε όποιον και σε όποια θέλουν να “βουτήξουν” στην κοινωνική γεωγραφία των θεσσαλικών και ευρυτανικών Αγράφων. Σε ένα επόμενο φύλλο θα επανέλθουμε με μία παρουσίασή του.
Συντήρηση των μονοπατιών σημαίνει συντήρηση της μνήμης των τόπων
ΣΗΜΑΝΣΗ ΚΑΙ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗ ΜΟΝΟΠΑΤΙΟΥ ΣΤΟΥ ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΗ, ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ ΕΟΣΚ
Ο Ελληνικός Ορειβατικός Σύλλογος της Καρδίτσας το τελευταίο χρονικό διάστημα έχει αναπτύξει ένα πλούσιο πρόγραμμα πεζοποριών, συντήρησης και ανάδειξης μονοπατιών σε συνεργασία με τοπικούς συλλόγους από χωριά των Αγράφων. Το ωραίο σε αυτήν την ιστορία είναι ότι εμπλέκονται άνθρωποι από τα ίδια τα χωριά, οι οποίοι καταλαβαίνουν ότι η συντήρηση και η ανάδειξη των μονοπατιών γύρω από αυτά σημαίνει και διατήρηση της κοινωνικής μνήμης του τόπου τους. Είναι και μια σαφής απάντηση στο ερώτημα εάν επιθυμούμε ελεύθερα και αγέρωχα βουνά να τα περπατάμε και να τα τραγουδάμε ή απέραντα βιομηχανικά εργοτάξια παραγωγής ενέργειας. Οι άνθρωποι του ορειβατικού συλλόγου είναι πάντα πρόθυμοι να μοιραστούν τις τεχνικές και εμπειρικές τους γνώσεις. Έτσι το καλοκαίρι έγινε καταγραφή και σήμανση του μονοπατιού από το Καροπλεσι προς τον Παπαδημήτρη, από κοινού με την Καροπλεσίτικη Λέσχη Δράσεων και τον Σύνδεσμο Απανταχού Καροπλεσιτών Αθήνας. Στις αρχές Οκτωβρίου μία παρόμοια δράση οργανώθηκε στην ανατολική Αργιθέα, από το Φουντωτό προς το Ντεληδήμι, με τη συνεργασία της τοπικής κοινότητας του Φουντωτού, του Μορφωτικού και Εκπολιτιστικού Συλλόγου Πετρίλου, του Πολιτιστικού Συλλόγου Λεοντίτου, της Ορειβατικής Ομάδας Λιάσκοβο και της Κίνησης Πολιτών Σιδερίτης Χαλκίδας. Άλλες δύο δράσεις είναι προγραμματισμένες για το φθινόπωρο, στο Θραψίμι με τη συντήρηση του μονοπατιού από το χωριό μέχρι τα Λουτρά Σμοκόβου και στην Ρεντίνα, όπου έχει ήδη αναβληθεί μια φορά λόγω καιρού, με τη διάνοιξη του μονοπατιού από το χωριό προς του Ζαχαράκη και από εκεί σύνδεσή του με το Ζ1 που ανεβαίνει στην Βουλγάρα. Τα βουνά τα περπατάμε και τα προσέχουμε σαν τα μάτια μας!
Φολκλόρ και υποσχέσεις για τα αυτονόητα
Στα μέσα του Οκτωβρίου στην ορεινή Αργιθέα έλαβε χώρα ο εξής διάλογος: “Και απ’ το σχολείο θα μας πει ο δάσκαλος τί λείπει”. “Το σχολειο μας δυστυχώς δεν έχει κεντρική θέρμανση και αυτό θα ήταν ευχής έργον. Λειτουργούμε με ηλεκτρικά σώματα”. “Πες όμως ότι είμαστε προχωρημένοι, έχουμε τάμπλετ, έχουμε διαδραστικό πίνακα…”. Θα μπορούσε να είναι η σκηνή ενός επεισοδίου των Μόντυ Πάιθον. Και όμως, αυτός ο διάλογος δεν έλαβε χώρα στην Μεγάλη Βρετανία στα τέλη των ’60s, όταν και έπαιζε στους τηλεοπτικούς δέκτες η διάσημη κωμωδία. Έλαβε χώρα στο Ανθηρό κατά την επίσκεψη του πρωθυπουργού μαζί με διάφορους συμβούλους του και υπουργούς. Την ερώτηση την κάνει ο ίδιος ο Μητσοτάκης. Την απάντηση την δίνει ο δάσκαλος του σχολείου. Και αυτός που πετάγεται για να διακόψει τον δάσκαλο είναι ο δήμαρχος Αργιθέας Α. Στεργίου. Απομονώσαμε το συγκεκριμένο περιστατικό γιατί πιστεύουμε ότι συμπυκνώνει με γλαφυρό τρόπο το κλίμα που είχαν φτιάξει οι τοπικοί παράγοντες ενόψει αυτής της επίσκεψης. Μόνο καλά λόγια χωρούσαν σε αυτήν. Καμία υποψία διεκδίκησης, ούτε καν της θέρμανσης ενός σχολείου.
Ο πρωθυπουργός ανακοίνωσε ένα ειδικό αναπτυξιακό σχέδιο για τα Άγραφα προϋπολογισμού 90 εκατομμυρίων ευρώ που αφορά τους δήμους Αγράφων, Πλαστήρα και Αργιθέας. Επιθεώρησε τα έργα αποκατάστασης μετά τα πλημμυρικά φαινόμενα του Ιανού, παρόλο που βρισκόμαστε δύο χρόνια μετά και ακόμα δεν έχουν ολοκληρωθεί. “Πρέπει να προφτάσουμε να τα τελειώσουμε πριν τον χειμώνα”, αναφέρει μπροστά στις κάμερες στον υπεύθυνο της εργολαβίας της ΤΕΡΝΑ που του επεξηγεί σε έναν χάρτη τα εξελισσόμενα έργα. “Δύσκολο να τα προλάβουμε, αλλά θα προσπαθήσουμε” του απαντάει αυτός, ανάμεσα σε εκατέρωθεν χαμόγελα που καλύπτουν την πραγματικότητα, ότι για δεύτερο συνεχόμενο χειμώνα οι ισορροπίες στα ορεινά θα εξακολουθήσουν να παραμένουν λεπτές σε περίπτωση έντονων βροχοπτώσεων.
Σε ένα επικίνδυνα ολισθηρό περιβάλλον από τα υγρά που ξέφευγαν από τους σαλιογόνους αδένες των δημάρχων ο πρωθυπουργός αναφέρθηκε και στο ζήτημα των ΑΠΕ. Να μην γίνει το αιολικό εργοστάσιο στην Καζάρμα πάνω από την λίμνη Πλαστήρα του ζητούσε ο Π. Νάνος, δεν θα γίνει καμία ανεμογεννήτρια σε εκείνα τα Άγραφα που έχουν μπει στα “απάτητα βουνά” απαντούσε αυτός, αναφερόμενος σε αυτό το ελάχιστο κομμάτι των νοτιοδυτικών Αγράφων που έχει μπει στο πρόγραμμα, που δεν έχει καμία σχέση με την λίμνη και στο οποίο δεν υπάρχει καμία αίτηση για αιολικά. “ΖΗΤΗΣΑΜΕ ΔΕΣΜΕΥΣΗ του πρωθυπουργού για τα αιολικά και ανταποκρίθηκε, θα μπει μόνο ότι εγκρίθηκε, καμιά άλλη ανεμογεννήτρια στα Άγραφα”, κατάλαβε ο δήμαρχος και περηφανευόταν με κατοπινή του ανακοίνωσή. Άλλα ντάλα κουτρουβάλα της Παρασκευής το γάλα.
Η ομιλία είχε και κάτι από κτηνοτροφία. “Από τη μια πλευρά παραπονιόμαστε για τις υψηλές τιμές του γάλακτος, από την άλλη χαίρομαι γιατί οι κτηνοτρόφοι μας έχουν υψηλές τιμές στο γάλα, διότι αλλιώς δεν θα μπορούσαν ποτέ να παραμείνουν εδώ και να κάνουν αυτή τη δύσκολη δουλειά που έρχεται από το βάθος των αιώνων”, είπε ο πρωθυπουργός εξαφανίζοντας έναν σημαντικό κρίκο αυτής της αλυσίδας που λέγεται μεσάζων. Παραβλέποντας ότι η αύξηση των λειτουργικών εξόδων της κτηνοτροφίας (ζωοτροφές, καύσιμα) σε συνδυασμό με την γενναία ευρωπαϊκή επιδότηση της εκτροφής βοειδών έχει οδηγήσει στην ερήμωση των βοσκοτόπων, στην εξάλειψη των ζώων ελευθέρας βοσκής.
Η κακοστημμένη παράσταση της Αργιθέας είχε μπόλικο φολκλορισμό, επιτηδευμένο ρομαντισμό και υποσχέσεις για αυτά που έπρεπε να είναι αυτονόητα εδώ και χρόνια. Μας συγχωρείτε, αλλά δεν τσιμπάμε.