Συνέντευξη με τον Γιώργο Καραβίδα, μέλος του διοικητικού συμβουλίου της περιβαλλοντικής κίνησης Εξόρμηση για την προστασία του χωριού Οξυά και ιδρυτικό μέλος του Δικτύου φορέων και πολιτών για την προστασία των Αγράφων.
Γιώργο κάνε μας μία περιγραφή του χωριού.
Η Οξυά έχει μόνιμους κατοίκους γύρω στα 80 άτομα. Μένουν εκεί χειμώνα, καλοκαίρι. Μιλάμε για ένα χωριό μεγάλο σε έκταση και διασκορπισμένο, με 13 οικισμούς. Από την άνοιξη μέχρι και το τέλος του φθινοπώρου οι κάτοικοι αυξάνονται με κορύφωση τους καλοκαιρινούς μήνες. Το χωριό έχει ακόμα ζωή. Υπάρχουν κάτοικοι που μένουν εντός των ορίων του Δήμου, όπως στο Μουζάκι και στο Μαυρομάτι, η επιβίωσή των οποίων εξαρτάται ακόμα από το χωριό. […] Το ποτάμι μας είναι ένα, ο Οξυώτης ποταμός, παραπόταμος του Πάμισσου. Στον Οξυώτη καταλήγουν πολλά ρέματα του χωριού. Θυμάμαι από μικρό παιδί Ιούνιο μήνα το ποτάμι φοβόσουν και να το κοιτάξεις, φοβόμασταν να περάσουμε πάνω από το ξύλινο γεφύρι. Ιούνιο μήνα. Απ΄τον Οξυώτη εξαρτιόταν η ίδια η επιβίωση των κατοίκων του χωριού. Θυμάμαι και ο ίδιος ότι πότιζε η οικογένειά μου απ΄αυτό, όπως και όλες οι οικογένειες του χωριού. Είναι άμεσα συνδεδεμένο με την ίδια την επιβίωση του χωριού. Πλέον τα νερά του είναι ελάχιστα. Όπως και τα νερά των ρεμάτων που καταλήγουν σε αυτόν. Τα περισσότερα έχουν ξηραθεί. Είμαστε στην καρδιά του χειμώνα, αν πάμε όμως στο χωριό τα περισσότερα ρέματα είναι ξηρά. Σε αυτό το ποτάμι έχουν αδειοδοτηθεί δύο μικρά υδροηλεκτρικά. Έχει αδειδοτηθεί και ένα τρίτο σε ένα από τα μεγάλα ρέματα του χωριού που καταλήγουν σε αυτό, αλλά δεν προχώρησε η αδειοδότησή του για τυπικούς λόγους. Αυτό σημαίνει ότι αν πάσα στιγμή μπορούμε να το δούμε να ξεκινάει και να προχωράει και η δική του αδειοδότηση.
Από πότε τα μικρά υδροηλεκτρικά άρχισαν να σας απασχολούν σα θέμα στο χωριό;
Η πρώτη επαφή με το θέμα ξεκίνησε ήδη από το 2000 χωρίς όμως να ξέρουμε περί τίνος πρόκειται. Ήρθε εις γνώση του πολιτιστικού συλλόγου του χωριού της Οξυάς ότι κάτι πάει να γίνει με τα νερά του χωριού μας, χωρίς να έχουμε κάμια περαιτέρω ένδειξη. Ψαχτήκαμε για αρκετά χρόνια και μέσω της τοπικής αυτοδιοίκησης και των εκπροσώπων του χωριού μας σε αυτήν, δημοτικών συμβούλων που κατάγονταν από το χωριό, αλλά και μέσω του τοπικού συμβουλίου, χωρίς να έχουμε κάποια ενημέρωση. Ζητούσαμε πληροφορίες, αγνοούσαν τα αιτήματά μας. Με δικές μας έρευνες, κάπου το 2012, ήρθαμε σε επαφή με τα πρώτα ουσιαστικά στοιχεία για το τί πάει να γίνει στο χωριό μας, στην Οξυά. Σε αυτό βοήθησε και το Διαύγεια, με κάποιες πράξεις που είδαμε αναρτημένες εκεί. Διαπιστώσαμε ότι η εταιρεία δεν ήταν και τόσο φερέγγυα σε όσα μας έλεγε, γεγονός που όταν το αντιληφθήκαμε μας προβλημάτισε. Είδαμε και τη στάση του Δήμου που ήταν και αυτή περίεργη. Δεν είδαμε να θέλει κάποιου είδους ενημέρωση των χωριανών μας. Επιχειρήσαμε να ενημερώσουμε μόνοι μας τους συγχωριανούς, σα σύλλογος, με ότι στοιχεία είχαμε καταφέρει να συγκεντρώσουμε. Αυτό έγινε για πρώτη φορά τον Οκτώβριο του 2014. Ακούγαμε και για τα ανταποδοτικά, σίγουρα μας προβλημάτιζε. Φτωχό χωριό ήμασταν και λέγαμε στην αρχή αν είναι κάτι καλό γιατί να μην ωφεληθεί και το χωριό μας. Αλλά αυτό δεν μας σταμάτησε από το να ψάχνουμε. Κάπου εκεί, ενώ η εταιρεία τον Οκτώβρη του 2014 είχε πει ότι θα έρθει να συμμετάσχει σε ενημέρωση, δεν ήρθε. Παρουσιάσαμε μόνοι μας στους συγχωριανούς μας όσα στοιχεία είχαμε. Εν τω μεταξύ, η εταιρεία έκανε αίτηση στο δημοτικό συμβούλιο για το μικρό υδροηλεκτρικό, τη στιγμή που μας έλεγε ότι υπάρχει γραφειοκρατία μεγάλη και δεν προχωρά το θέμα. Τότε κάναμε πρώτη φορά παρέμβαση στο δημοτικό συμβούλιο διατυπώνοντας την επιφύλαξή μας για το έργο. Αργότερα, έναν χρόνο πιο μετά, τέλος του 2015 ο ίδιος ο Δήμος αποφάσισε να κάνε ενημέρωση στο χωριό. 29 Δεκεμβρίου, στο χωριό της Οξυάς υπήρχαν μόνο ελάχιστοι μόνιμοι κάτοικοι που δεν το πήραν χαμπάρι. Ήταν μια καλά μελετημένη κίνηση της τότε δημοτικής αρχής. Έφερε κάποιους χωριανούς μας μαζί της στο κεντρικό σχολείο του χωριού και επιχείρησε να κάνει ενημέρωση προσπαθώντας να παρουσιάσει αυτή την κίνηση σα λαϊκή συνέλευση. Μέσα στο καταχείμωνο, προπαραμονές Πρωτοχρονιάς, όταν το χωριό είναι σχεδόν έρημο από κόσμο. Το είχαμε πληροφορηθεί και εμείς. Πήγαμε όσοι μπορέσαμε να μαζευτούμε, γιατί πολλοί συγχωριανοί λείπουν σε Αθήνα και Ν. Αγχίαλο εκείνη την περίοδο. Υπήρξε ένταση, όλοι φωνάζανε, η συντριπτική πλειοψήφία έλεγε μαζεύτε τα και φύγετε. Πέρα από τον Δήμο είχαν έρθει και εκπρόσωποι των δύο εταιρειών που ενδιαφέρονται για τα δύο μικρά υδροηλεκτρικά στο χωριό μας.[1] Προβληματισμός εξακολουθούσε να υπάρχει σε πολλούς χωριανούς για το αν είναι κάτι ωφέλιμο ή όχι. Εκείνο το βράδυ όμως, κάποιος από τους εκπροσώπους της μιας εταιρείας, στο καφενείο του χωριού και ενώπιον και άλλων συγχωριανών, είπε την φράση, που την θεωρώ καθοριστική για το τί σημαίνει πλέον μικρό υδροηλεκτρικό και τους κινδύνους που εγκυμονεί: όποιος θέλει νεράκι πλέον για τον κήπο του, τώρα θα πρέπει να έρθει σε μένα. Προβληματιστήκαμε όταν τον ακούσαμε. Εγώ συγκεκριμένα τον ρώτησα αν αυτό σημαίνει ότι σε περίπτωση αύριο, μεθαύριο, είτε εμείς είτε κάποια από τα παιδιά μας, ενώ θα λειτουργεί το εργοστάσιο και εάν αυτά χρειαστούν να καλλιεργήσουν έναν μπαξέ ή να κάνουν μία άλλη χρήση που χρειάζεται νερό -κτηνοτροφική, αγροτική, νέες καλλιέργειες, που ο σύλλογός μας προσπαθούσε και προσπαθεί να τα προωθήσει στο χωριό-, αν λοιπόν η δήλωσή του αυτή σήμαινε ότι δεν θα είχαν ενδεχομένως νερό. Και η απάντηση ήταν ότι εννοείται, εκείνο που θα προέχει αύριο είναι η λειτουργία του εργοστασίου και της επιχείρησης. Αυτό λειτούργησε καταλυτικά και για μένα αλλά και για πάρα πολλούς χωριανούς και η πλάστιγκα έγειρε οριστικά στο να αντιδράσουμε στην κατασκευή των συγκεκριμένων έργων και να επιδιώξουμε την αποτροπή της εγκατάστασής τους στο χωριό μας. Ξεκίνησε μια σειρά ενημερωτικών παρεμβάσεων και αυτών που έμεναν στην Ν. Αγχίαλο και αυτών που έμεναν στην Αθήνα. Συστάθηκε περιβαλλοντική κίνηση στο χωριό που σήμερα απαριθμεί 449 μέλη, πέρα από τον πολτιιστικό σύλλογο που ήδη μαχόταν. Κάποιοι από αυτούς είχαν ήδη προσφύγει στο ΣτΕ αλλά εκπρόθεσμα δυστυχώς, δεν είχαμε ενημερωθεί έγκυρα. Ως τέτοια απορρίφθηκε, δεν εξετάστηκε καν η ουσία. Η δράση μας όχι μόνο ανέδειξε το θέμα αλλά ανάγκασε και την εταιρεία, η οποία είχε καταφέρει να αδειοδοτηθεί με στοιχεία που θα έλεγα ότι ελάχιστα ανταποκρίνονταν στην πραγματικότητα, να ζητήσει ανανέωση και τροποποίηση της περιβαλλοντικής της αδειοδότησης. Κάτι που το πήρε. Αυτό έδωσε και σε εμάς την ευκαιρία να προσφύγουμε εκ νέου στο ΣτΕ, εμπρόθεσμα αυτή τη φορά, με αρκετά και σημαντικά θα έλεγα επιχειρήματα που έχουν να κάνουν και με παρεμβάσεις της εσωτερικής περιβαλλοντικής νομοθεσίας αλλά και της νομοθεσίας της ΕΕ.[2]
Τι σημαίνει μικρό υδροηλεκτρικό;
Τί είναι το μικρό υδροηλεκτρικό με ορεινή υδροληψία. Δεν είναι φράγμα. Είναι ένα έκτρωμα μέσα στην κοίτη του ποταμού που κατασκευαζεται για να παίρνει το νερό με τεχνικά έργα, με σχάρες κ.τ.λ.. Το νερό καταλήγει σε αγωγούς παραπλεύρως του ποταμού, μήκος πολλών χιλιομέτρων το τονίζω, καταλήγει στον σταθμό παραγωγής και ξαναπέφτει στην κοίτη. Λένε λοιπόν πολλοί, μα παίρνουμε το νερό απ΄το ποτάμι και ξανακαταλήγει στο ποτάμι. Ναι, αλλά ξανακαταλήγει στο ποτάμι μετά από 3 χιλιόμετρα. Έξι χιλιόμετρα είναι το ποτάμι της Οξυάς. Με τα δύο μικρά υδροηλεκτρικά η καθαρή κοίτη που απομένει στο ποτάμι είναι 1,5 χλμ.. Στα 4,5 χλμ. το νερό εξαφανίζεται, μπαίνει σε αγωγούς. Και δεν είναι μόνο περιβαλλοντικό θέμα. Να σκεφτούμε τί σημαίνει αυτό για την χλωρίδα, την πανίδα, για τα σπάνια προστατευόμενα είδη που για αιώνες υπάρχουν στο ποτάμι. Κάποιοι αδιαφορούν γι΄αυτά. […] Φέραμε το ΕΛΚΕΘΕ στο χωριό, το Ελληνικό Κέντρο Θαλασσίων Ερευνών που έχει αρμοδιότητα και στα εσωτερικά ύδατα. Ειδικοί επιστήμονες ερεύνησαν, το χαρακτήρισαν παράδεισο και το πρότειναν να συμπεριληφθεί στα υπό προστασία υδάτινα σώματα του υπουργείου Περιβάλλοντος. Εκεί που η μελέτη δεν έλεγε τίποτα ανακαλύφθηκαν προστατευόμενα είδη στο ποτάμι της Οξυάς. Να τα αγνοήσουμε όλα αυτα; Κάποιοι λένε, και τί έγινε; Για δυο ψαράκια; Δεν είναι δυο ψαράκια. Είναι μέρος της φύσης τα δυο ψαράκια. Αλλά ας μην σταματήσουμε εκεί. Όλα τα άλλα που είπαμε; Να αγνοήσουμε όλα τα υπόλοιπα; Έχουμε ανατροπή υδρολογικών δεδομένων. Μιλάμε για χειμάρρους. Και το τμήμα των χειμάρρων που μέχρι τώρα έχει νερό, ξαφνικά δεν θα έχει. Και εκείνο που δεν έχει τώρα νερό, γιατί δεν φτάνει μέχρι κάτω το καλοκαίρι, ξαφνικά θα αποκτήσει. Άρα παίζονται και άλλα παιχνίδια. […] Ό,τι κτήματα υπάρχουν στην πορεία των τριών χιλιομέτρων αυτού του αγωγού στερούνται του δικαιώματος άρδευσης. Ότι κτίσματα υπάρχουν, στερούνται ακόμα και του δικαιώματος ύδρευσης. Είπαμε πριν, ότι προηγείται το εργοστάσιο.
Γιατί εκτρέπουν το νερό στον σταθμό παραγωγής και δεν κατασκευάζουν τον σταθμό πάνω στην κοίτη του ποταμού;
Πολύ καλή ερώτηση. Το να πας κάτω από έναν καταρράκτη και να φτιάξεις ένα μικρό υδροηλεκτρικό, αν μπορέσεις να το κάνεις, κάνε το. Αλλά κάνουν την εκτροπή γιατί καταρχήν θέλουν να πετύχουν την υψομετρική διαφορά. Παράγεις ενέργεια όταν έχεις υψομετρική διαφορά. Δηλαδή, αντί να πας κάτω από έναν καταρράκτη 100 μέτρων, λέω εγώ τώρα, δεν πας εκεί, αλλά για να πετύχεις την υψομετρική διαφορά των 100 μέτρων ξεκινάς με τον αγωγό και καταλήγεις μετά από 3 χιλιόμετρα να πετυχαίνεις αυτό που θέλεις. […] Ένας δεύτερος λόγος, ξέροντας και την γεωγραφία του χωριού μου, να πω, εντάξει βρε παιδιά, γιατί το κάνετε τόσο χαμηλά, η υδροληψία να μπορούσε να γίνει κάπου πολύ πιο ψηλά και ο σταθμός να ήταν κάπου μέσα στο χωριό. Θα επιτυγχάνονταν έτσι η επιθυμητή υψομετρική διαφορά. Δεν θα είχε όμως τόσα χωματουργικά έργα. Επιδοτούνται αυτά. Μπαίνουν σε προγράμματα. Εκταμιεύονται χρήματα. 4,1 εκατομμύρια ευρώ είναι η προέγκριση για το ένα έργο που σχεδιάζεται στο χωριό. Πολλά τα χωματουργικά.
Τί είναι η μέθοδος της αντλησιοταμίευσης;
Η αντλησιοταμίευση δεν είναι αποθήκευση ενέργειας. Είναι αποθήκευση νερού το οποίο χρησιμοποιείς για να παράξεις ενέργεια. Παίρνεις νερό από ένα κατώτερο επίπεδο, που σημαίνει ότι για να πάρεις νερό πρέπει να υπάρχει το νερό, να το βρεις το νερό. Και εδώ ας θυμηθούμε ότι το νερό ούτε χρησιμεύει, ούτε μπορεί να χρησιμέψει μόνο για παραγωγή ενέργειας. Το νερό είναι απαραίτητο για την περιοχή μας, για την Θεσσαλία και για όλη την Ελλάδα και για άλλες χρήσεις. Είναι και για την ύδρευση και για την άδρευση και για την κτηνοτροφία. Είναι γενικά για την παραγωγή. Το βλέπουμε όλοι ότι δεν έχουμε τα νερά που είχαμε κάποτε. Άσε που ποτέ δεν είχε η χώρα μας τα νερά για να κάνει τέτοια έργα. Ούτε γεωμορφικά υπάρχουν οι κατάλληλες συνθήκες αντλησιοταμίευσης. Στην αντλησιοταμίευση λοιπόν, παίρνεις νερό από μια λεκάνη σε χαμηλότερο επίπεδο, χρησιμοποιώντας ενέργεια. Ενέργεια λέει που περισσεύει. Πότε περισσεύει; Ή όταν θα φυσάει και δε θα την χρειάζεσαι κάπου αλλού, ή όταν θα έχει ήλιο και δε θα χρειάζεσαι το ρεύμα κάπου αλλού, ή όταν θα χρησιμοποιείς συμβατικές πηγές ενέργειας. Παίρνεις το νερό από το κατώτερο και το ανεβάζεις στο ανώτερο επίπεδο. Το κρατάς εκεί ώστε όταν το χρειαστείς σε ώρες αιχμής να το χρησιμοποιήσεις για την παραγωγή ενέργειας. […] Εκείνο για το οποίο ανησυχούμε εδώ περισσότερο είναι ότι με τα μέχρι στιγμής στοιχεία που συγκεντρώσαμε και τις επαφές που κάναμε, άλλα σχεδιάζουν. Μιλήσαμε πριν για πόσιμο νερό, για πηγές. Σήμερα βγάζουν άδειες χρήσης νερού υπέρ ιδιωτών για παραγωγή ενέργειας. Οι άδειες χρήσης νερού μεταβιβάζονται, που σημαίνει ότι αύριο-μεθαύριο μπορούν να πουληθούν σε άλλους επιχειρηματίες μεγαλύτερου βεληνεκούς, αν δεν υπάρχουν ήδη τέτοιοι πίσω απ΄αυτούς που βγαίνουν μπροστά. Θεωρούμε ότι μέσω των μικρών υδροηλεκτρικών επιχειρείται ο έλεγχος του ορεινού υδάτινου πλούτου -του ορεινού το τονίζω- της περιοχής. Του πόσιμου νερού δηλαδή. Εάν δείτε τον χάρτη της ΡΑΕ όπως είναι αναρτημένος στην ιστοσελίδας της, και αν απομονώσετε μόνο τα υδροηλεκτρικά, ξεκινάει από τον Έβρο σε μικρότερη έκταση και καταλήγει μέχρι την Κρήτη. Η δε ραχοκοκκαλιά της Πίνδου είναι όλη καταπράσινη. Που σημαίνει ότι έχουν δεσμευτεί υπέρ ιδιωτικών συμφερόντων όλος ο ορεινός υδάτινος πλούτος της περιοχής. Αυτό κάτι λέει.
Να προσθέσω και κάτι άλλο. Υπάρχει μία πίτα στο ενεργειακό τοπίο της χώρας. Εκεί συμμετέχουν αιολικά, φωτοβολταϊκά, λιγνίτης (όσο συμμετέχει ακόμα ο ίδιος), φυσικό αέριο και μεγάλα υδροηλεκτρικά (παρένθεση: τα οποία ενώ χρησιμοποιούν ανανεώσιμη πηγή ενέργειας, δηλαδή το νερό, για να παράξουν ενέργεια, η πολιτεία μας, ως εξαίρεση στην Ευρώπη και ίσως και σε όλο τον κόσμο, δεν θεωρεί την ενέργεια από τα μεγάλα υδροηλεκτρικά ως ανανεώσιμη πηγή. Αν τα κατέτασσε εκεί θα είχε καλύψει τους στόχους που της επέβαλε η Ε.Ε. και οι συνθήκες που έχει υπογράψει όσον αφορά την παραγωγή από ΑΠΕ. Θα τα είχε καλύψει από πολύ νωρίς. Άρα θα χαλούσε την δουλειά των αιολικών, των φωτοβολταϊκών και αυτών που εισάγουν φυσικό αέριο). Το κομμάτι των μικρών υδροηλεκτρικών που αντιστοιχεί σε αυτήν την ενεργειακή πίτα είναι 350MW. Αυτό είναι το ταβάνι μέχρι το οποίο επιτρέπεται να παράξουν ρεύμα. Γι΄αυτά τα 350MW, που το θεωρώ μηδαμινό μπροστά στις συνολικές ενεργειακές ανάγκες της χώρας, έχει ήδη δεσμευτεί μέχρι και το 80% του ορεινού υδάτινου δυναμικού. Του πόσιμου νερού μας. Δεν ξέρω. Εγώ προβληματίζομαι για το εάν στόχος είναι η παραγωγή ενέργειας.
Η άδεια χρήσης νερού τί είναι;
Είναι απαραίτητο στάδιο αδειοδότησης των μικρών υδροηλεκτρικών. Δίνεται από την αποκεντρωμένη διοίκηση της κάθε περιοχής. Είναι ο φορέας που κατανέμει τα δικαιώματα χρήσης του νερού για την περιοχή. Να πάω εγώ, να βγάλω άδεια χρήσης νερού σαν ιδιώτης, δεν μπορώ να το κάνω. Πρέπει να βγάλει ο Δήμος της περιοχής μου, για την τάδε πηγή και μετά θα την κατανείμει σε αυτούς που την έχουν ανάγκη. Ο ιδιώτης δημότης δεν μπορεί να βγάλει άδεια χρήσης νερού στο όνομά του. Η εταιρεία, που είναι νομικό πρόσωπο ιδιωτικού δικαίου μπορεί και βγάζει. Γι΄αυτό μας ανησυχεί. Είναι στάδιο της αδειοδοτικής διαδικασίας. Είναι αυτό που είπε στο χωριό μας ο επενδυτής, άμα θέλεις νερό για τον κήπο σου τώρα θα πρέπει να έρθεις σε μένα. Τί εννοείς; Εγώ έχω τώρα τα δικαιώματα, ήταν η διευκρινιστική του απάντηση. Αυτό είναι η άδεια χρήσης νερού.
Βλέπεις στην ΑΕΠΟ της εταιρείας ότι προτεραιότητα, ένεκα της λειτουργίας του έργου, έχουν τα νομίμως -το τονιζω- υφιστάμεθα δικαιώματα νερού. Νόμιμο υφιστάμενο δικαίωμα χρήσης νερού στα ορεινά χωριά σήμερα δεν έχει ούτε ένας! Σημαίνει ότι αν εγώ αύριο πάω και πω ότι θέλω να ποτίσω, θα μου απαντήσει η εταιρεία, λυπάμαι, δεν έχει νερό. Θα πάω στον Δήμο και θα του πω θέλω νερό για να ποτίσω και θα μου απαντήσει δεν έχει νερό, είναι δεσμευμένο για την εταιρεία. Μα, εγώ πότιζα εκεί όταν ήμουν μικρός. Ναι, αλλά άδεια χρήσης νερού εσύ δεν έχεις. Την ερώτηση αυτή την κάναμε, γιατί σαν περιβαλλοντικός φορέας φτάσαμε μέχρι το υπουργείο Ενέργειας, στον τότε αναπληρωτή υπουργό Φάμελλο. Επί λέξη έγινε η εξής στιχομυθία: “Σε βλέπω ζωηρό, φωνάζεις, γιατί”; Η απάντηση η δική μου ήταν ότι “ποτίζω, φτιάχνω κήπο στο χωριό και χρειάζομαι νερό”. Και η ανταπάντηση του υπουργού ήταν: “άδεια χρήσης νερού έχεις”; Δεν ήξερα τί να του απαντήσω. Γιατί άδεια χρήσης νερού δεν είχα και ούτε έχω. Γύρισα αμέσως και πήγα στον Δήμο και κατέθεσα για άδεια χρήσης νερού. Πέρασαν 3 χρόνια σίγουρα από τότε. Ο Δήμος δεν μου έχει απαντήσει ακόμα. Δεν μου δίνει άδεια χρήσης νερού για να ποτίσω τον κήπο. Προφανώς δεν του περισσεύει για να δώσει. Όταν οι κάτοικοι είναι στα κάγκελα δεν μπορεί να βγει να σου πει ότι δεν περισσεύει να ποτίσεις τον κήπο σου. Τονίζω ξανά ότι η εταιρεία έχει ήδη άδεια χρήσης νερού.
Ποιά είναι τα ανταποδοτικά που πρότειναν για το χωριό;
Θα θυμίσω κάτι γενικότερα. Η τελευταία απόφαση υπουργών μοίρασε ανταποδοτικά σε δικαιούχους, δηλαδή όχι σε χωριά αλλά σε καταναλωτές και επενδυτές, για παράδειγμα όσους είναι κάτοικοι Οξυάς. Αν έπαιρνες το συνολικό ποσό που μοιράστηκε, κάπου 600+ χιλιάδες ευρώ και το κατένημες στον αριθμό των δικαιούχων, το ποσό που αντιστοιχούσε στον καθένα ήταν κατά μέσο όρο 9+ ευρώ/χρόνο. Που σημαίνει ότι για κάποιον θα ήταν 3 ευρώ/χρόνο, για κάποιον 9 ευρώ/χρόνο, για κάποιον 20, 30, 50 ευρώ/χρόνο. Για τους δήμους και τις κοινότητες ο νόμος λέει τα εξής: τα ανταποδοτικά είναι 3% τον χρόνο. Απ΄αυτά το 1% πάει στους δικαιούχους και αντιστοιχεί στα ποσά που είπαμε πριν και το 2% -μετά από κάποιες κρατήσεις γίνεται 1,7% καθαρά επί του τζίρου που θα κάνει η εταιρεία- πάει σε ειδικούς κωδικούς στον προϋπολογισμό του κάθε Δήμου. Για την κατασκευή έργων περιβαλλοντικού σκοπού στους αντίστοιχους δήμους, κοινότητες κ.τ.λ.. Αυτό είναι σημαντικό. Δεν σημαίνει, δηλαδή, ότι γενικά έχω έσοδα και θα ασφαλτοστρώσω δρόμους, θα φτιάξω πλατείες. Πάνε για συγκεκριμένο σκοπό. Για το χωριό μου η μελέτη της εταιρείας αναφέρει εναν τζίρο που είναι συνάρτηση της ποσότητας ενέργειας που αναμένεται να παράξει αν γίνει το υδροηλεκτρικό και της τιμής που έχει συμφωνήσει με την ΔΕΗ. Αν υπολογίσεις, το 1,7% αυτού του τζίρου αντιστοιχεί γύρω στα 6 χιλιάρικα τον χρόνο και άλλα 4 περίπου από τον άλλον. Δηλαδή γύρω στα 10 χιλιάρικα θα εισπράτει ο Δήμος από τα δύο υδροηλεκτρικά στην Οξυά σε ειδικό κωδικό για έργα περιβαλλοντικού σκοπού. Κυρίως στο χωριό της Οξυάς και δευτερευόντως σε άλλα σημεία του Δήμου.
Υπάρχει και το άλλο. Όλοι θα γίνουμε αυτού του είδους οι εισοδηματίες; Δηλαδή οι ανάγκες ενός τόπου, ενός χωριού, είναι μια πλατεία; Που στο κάτω-κάτω έχει υποχρέωση ο Δήμος να την κάνει. Οι ανάγκες ενός χωριού είναι η ασφαλτόστρωση ή η καλύτερη χαλικόστρωση που είναι υποχρέωση του Δήμου να το κάνει; Θα βρει λεφτά. Έχει υποχρέωση. Λίγα-λίγα. Το τί χάνουμε παραχωρόντας τον υδάτινο πλούτο μας το σκεφτόμαστε; Αν χρειαστεί αύριο κάποιος να πάει σε ένα χωριό να φυτέψει δυο ντομάτες να επιβιώσει και δεν θα έχει νερό να ποτίσει; Είμαι απ΄αυτούς που γεννήθηκαν και μεγάλωσαν στο χωριό, με την ντομάτα και το ξεροκόμματο. Το ενδεχόμενο να μην έχουμε αύριο αυτή τη δυνατότητα την αποκλείουμε; Δεν τη ζυγίζουμε; Δεν το λαμβάνουμε υπόψιν αυτό το πράγμα;
Σαν πολιτιστικός σύλλογος προσπαθήσαμε να ευαισθητοποιήσουμε νέους ανθρώπους να ασχοληθούν με το χωριό μας. Ορεινό χωριό, εγώ το θυμάμαι με 1800 κατοίκους. Δύσκολα ήταν τότε, δεν μπορούσε η Οξυά να θρέψει 1800 κατοίκους, κακά τα ψέματα. Μπορούσε να θρέψει 600-700 κατοίκους, άνετα. Κοντά στο Μουζάκι είμαστε, με τους δρόμους που έχουμε σήμερα. Γιατί λοιπόν να μην το επιδιώξουμε; Σκεφτήκαμε και προσπαθήσαμε να ευαισθητοποιήσουμε νέους ανθρώπους. Και αυτούς που ζουν κοντά εδώ και αυτούς που ζουν Αθήνα και Ν. Αγχίαλο. Το ενδιαφέρον ήταν πραγματικά τεράστιο. Συμμετείχαν σε μία έρευνα που κάναμε, συμμετείχαν και στα επόμενα στάδια. Φέραμε ειδικούς στο χωριό, μας υποδείξανε καλλιέργειες. Κρανιά για παράδειγμα. Η Οξυά θεωρείται κρανότοπος ιδανικός. Και προχωρήσαμε. Εξετάσαμε το ενδεχόμενο μήπως προχωρήσει ως συμβουλιακού τύπου η συγκεκριμένη προσπάθεια. Ο ειδικός που φέραμε, ο οποίος είχε την πρόθεση να απορροφήσει και την παραγωγή μετά από λίγα χρόνια, μας τόνισε ότι εγώ θέλω να επιτυγχάνετε συγκεκριμένες ποσότητες αλλά και ποιότητες. Για να συμβεί αυτό θα πρέπει να ποτίζετε. Την κρανιά, και ξερή να την έχεις θα σου δώσει καρπό. Αλλά δεν θα είναι αυτή η ποιότητα που θέλω εγώ. Μας είπε, εξασφαλίστε το νερό. Δεν προχώρησε. Γιατί δεν έχουμε εξασφαλισμένο το νερό. Κάνανε όλοι πίσω. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα. Υπάρχουν και άλλες εναλλακτικές λύσεις να αναπτυχθούν τα βουνά. Κίνητρα δεν υπάρχουν.
Φτιάξατε στο χωριό την περιβαλλοντική κίνηση, κάτι διαφορετικό από τον πολιτιστικό σύλλογο. Ο κόσμος που πλαισιώνει αυτή την πρωτοβουλία πώς την αντιλαμβάνεται;
Ο κόσμος του χωριού που μένει στο χωριό, αλλά και αυτοί που ζούνε στο Μουζάκι, στο Μαυρομάτι, άνθρωποι που, θα το ξαναπώ, εξαρτιώνται ακόμα απ΄το χωριό για την επιβίωσή τους, το έχουν πάρει πολύ πιο ζεστά. Έστω κι αν χρειάστηκε κάμποσος καιρός γι΄αυτό. Οι συγχωριανοί μας που ζουν Αγχίαλο, Αθήνα, Θεσσαλονίκη λιγότερο. Από τα μηνύματα που πέρνουμε και από την εγγραφή τους στον περιβαλλοντικό φορέα και στον σύλλογο του χωριού οι περισσότεροι ανησυχούν για την τύχη του χωριού, συμμερίζονται τον αγώνα μας, βοηθάνε, περισσότερο για συναισθηματικούς λόγους. Δεν εξαρτιούνται απ΄το χωριό, έχουν σχέση όμως με το χωριό και δε θέλουν να αλλάξει τίποτε σε αυτό. Μόλις αποσαφηνίστηκαν και κάποια πράγματα για τα ανταποδοτικά, οι περισσότεροι, ίσως το 80%, και μπορεί να λέω και λίγους, δεν επιθυμεί την κατασκευή του συγκεκριμένου έργου. Όχι μόνο των μικρών υδροηλεκτρικών αλλά και των αιολικών που σχεδιάζονται στο χωριό μας. Έχουν βγει στην επιφάνεια και άλλα στοιχεία πλέον. Είπα και πριν, η εταιρεία για να αδειοδοτηθεί χρησιμοποίησε μέχρι και ψευδή στοιχεία. Όχι στοιχεία που δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα, αλλά ψευδή στοιχεία. Χρησιμοποίησε υδρολογικά δεδομένα της περιοχής Μεσοχώρας Τρικάλων για να αδειοδοτηθεί μικρό υδροηλεκτρικό στην Οξυά. Ψευδή στοιχεία που έχουν να κάνουν με τη χρήση του δρόμου. Είχε πει ότι θα χρησιμοποιήσει έναν από τους κεντρικούς οδικούς άξονες του χωριού και σήμερα βλέπουμε ότι δεν τη βολεύει να τον χρησιμοποιήσει. Κάτι που συνεπάγεται πολλές αλλαγές στην καθημερινότητα των χωριανών μας εδώ. Αυτό έχει προκαλέσει αναστάτωση.
Υπάρχουν τοπικίστικες αφετηρίες στις αντιδράσεις;
Κακά τα ψέματα, οι περισσότεροι ενδιαφέρονται για τον τόπο τους. Όμως θα τολμούσα να πω ότι είναι αρκετοί οι συγχωριανοί μας που βλέπουν το πρόβλημα συνολικά. Και αυτό συμβαίνει με όσους από τους νέους ανθρώπους έχουν ασχοληθεί με το θέμα και έχουν ευαισθητοποιηθεί.
Με τα άλλα κοντινά χωριά υπάρχουν επαφές;
Προβλέπονται αντίστοιχα έργα στην Δρακότρυπα. Στο Ανθοχώρι. Παλιά εκεί οι κάτοικοι τους είχαν διώξει. Τελικά προχώρησε, οι κάτοικοι δεν το αντιλήφθηκαν. Παίζει ρόλο ότι και οι περισσότεροι κάτοικοι της περιοχής εδώ τον πιο πολύ καιρό λείπουν από τον τόπο τους, τα τοπικά συμβούλια δεν λειτουργούν όπως παλιά. Μικρά υδροηλεκτρικα σχεδιάζονται στην περιοχή της λίμνης Πλαστήρα. Και εκεί υπάρχουν αντιδράσεις. Στην Αργιθέα πριν μερικά χρόνια τους έδιωξαν. Βγαίνοντας απ΄το Μουζάκι προς Καρδίτσα, μετά το Μαυρομάτι έχει κάτι σωλήνες παρατημένους. Ήταν για ένα μικρό υδροηλεκτρικό στο Πετρίλο Αργιθέας. Λειτουργεί ένα στο Αργύρι Αργιθέας, το οποίο προβλέπει κάποια ανταποδοτικά για την περιοχή, ελάχιστα. Αν ρωτήσεις έναν κάτοικο κανείς δεν είδε κάποια σημαντική αλλαγή, κάποιο ιδιαίτερο έργο.[3] Επίσης λειτουργεί και ένα άλλο υδροηλεκτρικό στην περιοχή, στην Βατσουνιά. Εκείνο όμως, που το επικαλούνται πάρα πολλοί απ’ όσους προωθούν τα μικρά υδροηλεκτρικά, έχει ενδιαφέρον γιατί λειτουργεί σε λαϊκή βάση. Δεν υπάρχει επενδυτής. Δεν υπάρχει άδεια χρήσης νερού υπέρ συγκεκριμένου ιδιώτη επενδυτή. Το λειτουργούν οι ίδιοι οι χωριανοί, οι οποίοι εκτίμησαν τις ανάγκες τους, πώς αλλιώς μπορούν να τις καλύψουν ή πώς μπορούν να τις καλύψουν σε συνδυασμό με τη λειτουργία του μικρού υδροηλεκτρικού και το έκαναν εκεί που ήθελαν. Ακούω και έχω διαβάσει ότι είναι απ΄αυτά με τις ελάχιστες περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Και δεν θεωρείται από τα καταστροφικά όπως αυτά που περιγράψαμε προηγουμένως.
Υπάρχει κάποιο επίδικο για τους επόμενους μήνες;
Περιμένουμε απόφαση του ΣτΕ για το ένα από τα μικρά υδροηλεκτρικά στο χωριό μας. Έχει εκδικαστεί αρχές Δεκεμβρίου. Απόφαση δεν έχει εκδοθεί ακόμα. Αν την κερδίσουμε θα είναι κάτι σημαντικό για εμάς. Θα ανατρέψει τα δεδομένα υπέρ μας. Αν όχι, δεν σημαίνει ότι θα τα παρατήσουμε. Έχουμε και άλλους τρόπους. Με κύριο όπλο μας ότι για το συγκεκριμένο μικρό υδροηλεκτρικό η εταιρεία χρησιμοποίησε στοιχεία ανακριβή και πλέον καλείται να υλοποιήσει το έργο με βάση αυτά τα στοιχεία. Ενδεχομένως όταν έκανε χρήση τους, έχοντας και την ενθάρρυνση κάποιων συγχωριανών μας που διοικούσαν τότε το χωριό -κάποιοι και όχι- αλλά και του ίδιου του Δήμου, θεωρούσε ότι δεν θα υπάρξουν αντιδράσεις. Σήμερα υπάρχουν, το χωριό δεν θέλει το έργο, οπότε αυτό το πλεονέκτημα για εμάς θα το αξιοποιήσουμε στο έπακρο. Και μας δίνεται η ευκαιρία και για άλλες δίκες. Είμαστε αποφασισμένοι να τις κάνουμε. Για το άλλο μικρό υδροηλεκτρικό, που εκρεμμεί αίτημα και αυτής της εταιρείας για τροποποίησή της περιβαλλοντικής της αδειοδότησης, την περιμένουμε για να την προσβάλουμε στο ΣτΕ.
Πέρα από το κομμάτι των νομικών προσκωλυμάτων έχει υπάρξει κάποια συζήτηση για πιο άμεσες δράσεις;
Μιλάμε με τα δεδομένα που έχουμε μέχρι στιγμής και πάντα ενεργώντας και εμείς σε νόμιμο πλαίσιο. Το πώς θα αντιδράσουν οι κάτοικοι αμα δουν τις μπουλντόζες μέσα ή δίπλα απ΄το χωράφι τους, ή να σκάβουν τον δρόμο και να μην μπορούν να πάνε στα σπίτια τους, είναι κάτι που δεν μπορώ να το προβλέψω. Δεν μπορώ. Και εγώ ο ίδιος θα ενοχληθώ.
[1] σ.τ. εφημ.: Οι δύο εταιρείες είναι η “Αργώ Ενεργειακή” που έχει πάρει άδεια εγκατάστασης, για το υδροηλεκτρικό των 2,45MW στη θέση “Μελίσσι” και η “Sentry Technology” για το υδροηλεκτρικό στη θέση “Κούρα” των 1,75ΜW.
[2] σ.τ. εφημ.: Η ευρωπαϊκή νομοθεσία 60/2000 καθιστά υποχρεωτική την εκπόνηση σχεδιασμού διαχείρισης των υδάτων. Μέχρι να συμβεί αυτό απαγορεύοταν η αδειοδότηση των μικρών υδροηλεκτρικών. Στο ελληνικό παράδειγμα, χάρη σε μία τροπολογία, ξεπεράστηκε αυτή η υποχρέωση και ακολούθησε ένας καταιγισμός αδειοδοτήσεων μικρών υδροηλεκτρικών σε ολόκληρη την επικράτεια. Εκ των υστέρων, όταν τα σχέδια διαχείρισης των υδάτων συντάχθηκαν σχεδόν το 80% του ορεινού υδάτινου δυναμικού είχε δεσμευτεί για μικρά υδροηλεκτρικά.
[3] σ.τ. εφημ.: Στο Αργίρι, ο Δήμος μέσα από αγωγή που έκανε στην εταιρεία “Enel Green Power Hellas” διεκδικεί ανταποδοτικά ύψους 146.600 ευρώ όπως αυτά προβλέπονται (και έχουν συσσωρευτεί) από ιδιωτικό συμφωνητικό που υπέγραψε μαζί της τον Μάιο του 1998 (!) για το υδροηλεκτρικό στον ποταμό Πλατανιά. Η εταιρεία αρνείται ότι έχει οποιαδήποτε τέτοια υποχρέωση.