Τα τελευταία 50 χρόνια, η ανάπτυξη των ορεινών περιοχών συνδέθηκε με τη διάνοιξη δρόμων. Όσο περισσότερους δρόμους είχε μια περιοχή, τόσο μεγαλύτερη ανάπτυξη – θεωρητικά – είχε. Ήρθε η ώρα να αντικαταστήσουμε αυτό το μοντέλο και να πάμε σε ένα άλλο, που θα λέει ότι όσα περισσότερα μονοπάτια έχει ο κάθε τόπος τόσο γρηγορότερα θα φτάσουμε τον στόχο της ήπιας και αειφόρας ανάπτυξης που είναι μονόδρομος για τις ορεινές περιοχές.
Στα Άγραφα έχουμε πολλούς δρόμους, που έγιναν με στόχο να βοηθήσουν την αγροτική και κτηνοτροφική παραγωγή και να συγκρατήσουν τη μετανάστευση του ορεινού πληθυσμού. Στόχος που δεν επιτεύχθηκε ποτέ, γιατί έγινε αποσπασματικά και χωρίς σχέδιο. Η πληθώρα δρόμων όμως εκτός από την κατάτμηση των περιοχών και την αρνητική συμβολή στην προστασία της βιοποικιλότητας, είχε και άλλο αρνητικό αποτέλεσμα, την εγκατάλειψη των μονοπατιών, πολλά από τα οποία είναι ιδιαίτερης ιστορικής σημασίας, μνημεία λαϊκού πολιτισμού.
Τα τελευταία χρόνια γίνεται αντιληπτό ότι τα μονοπάτια των Αγράφων, μπορούν να γίνουν η αιχμή του δόρατος για την ήπια ανάπτυξη της περιοχής, ένα μοντέλο που ακολουθείται με μεγάλη επιτυχία στην Ευρώπη, αλλά πλέον και στην Ελλάδα. Περιοχές που αξιοποίησαν τα μονοπάτια τους, όπως η Άνδρος, η Σίφνος, το Μαίναλον, είδαν να αυξάνεται κατακόρυφα η επισκεψιμότητα τους και να μεγαλώνει η τουριστική τους περίοδος.
Επίσης τα τελευταία χρόνια η ορεινή πεζοπορία γνωρίζει μεγάλη άνθηση και στη χώρα μας. Όλο και περισσότεροι άνθρωποι μεμονωμένα ή μέσω ομάδων και συλλόγων, προσπαθούν να αποδράσουν από το αστικό τοπίο σε μέρη όμορφα, μακριά από τον «πολιτισμό». Το ίδιο και Ευρωπαίοι, που παρότι έχουν στην κουλτούρα τους την ορεινή πεζοπορία, θέλουν να ξεφύγουν από τους κλασικούς προορισμούς, όπως οι Άλπεις και τα Πυρηναία, και θέλουν να βρεθούν σε πιο άγρια και ανόθευτα τοπία και τα Άγραφα είναι ιδανικά γι’ αυτό.
Στα Άγραφα είμαστε τυχεροί, γιατί εκτός του μοναδικού φυσικού κάλους του τοπίου και της πλούσιας βιοποικιλότητας, υπάρχει ένα πολύ αξιόλογο δίκτυο παλιών μονοπατιών που διατρέχουν όλη την περιοχή. Έχουμε όμως και τους ανθρώπους που χρόνια τώρα προσπαθούν να αναπτύξουν αυτό το δίκτυο και να το βγάλουν από την αφάνεια και εν μέρει το έχουν πετύχει.
Τα μέλη του Ελληνικού Ορειβατικού Συλλόγου Καρδίτσας εδώ και δεκαπέντε χρόνια, έχουν καταφέρει ήδη με την εθελοντική προσφορά τους να συντηρήσουν και να αναδείξουν ένα δίκτυο πολλών χιλιομέτρων πεζοπορικών και ορειβατικών μονοπατιών καθιστώντας τα βατά και χρηστικά, κυρίως στα Βόρεια και Ανατολικά Άγραφα. Το ίδιο και ο Ορειβατικός Σύλλογος Αγράφων, τα τελευταία χρόνια, στα Δυτικά Άγραφα. Αυτό όμως από μόνο του δεν φτάνει, αν δεν πιστέψουν στο όραμα και οι τοπικές κοινωνίες, αλλά κυρίως οι εκπρόσωποι τους. Καμιά εθελοντική προσφορά δεν μπορεί να αντικαταστήσει ένα οργανωμένο σχέδιο-μελέτη με όραμα, στόχο και μέθοδο.
Τα τελευταία χρόνια, στην ορεινή πεζοπορία αναδεικνύεται η τάση των πολυήμερων διασχίσεων που, μαζί με εύκολες ή δύσκολες μονοήμερες πεζοπορικές διαδρομές γύρω από χωριά, είναι η βάση για την ανάπτυξη ενός δικτύου πεζοπορικών και ορειβατικών διαδρομών.
Εδώ και αρκετό καιρό παρατηρείται αυξανόμενη κινητικότητα φορέων, αυτοδιοίκησης, συλλόγων, πολιτών και φυσιολατρών γύρω από την προστασία, ανάδειξη και βελτίωση των πεζοπορικών και ορειβατικών υποδομών της οροσειράς των Aγράφων.
Στην περιοχή δραστηριοποιούνται δυο ορειβατικοί σύλλογοι, ο Ελληνικός Ορειβατικός Σύλλογος Καρδίτσας (ΕΟΣΚ) και ο Ορειβατικός Σύλλογος Αγράφων (ΟΣΑ), οι οποίοι από το υστέρημα του χρόνου τους φροντίζουν τα υφιστάμενα μονοπάτια. Παράλληλα η Κοιν.Σ.Επ. «Terra Pindus» δραστηριοποιείται στη χάραξη του μεγάλου Μονοπατιού της Πίνδου «Pindus Trail», ενώ η Κοιν.Σ.Επ. «Οξυγόνο των Αγράφων» δραστηριοποιείται σε πληθώρα μονοπατιών στην ευρύτερη περιοχή των Αγράφων.
Είναι κοινή πεποίθηση ότι η σύμπραξη αυτών των τεσσάρων φορέων, με τη συνεργασία της αυτοδιοίκησης και της τοπικής κοινωνίας, θα κάνει σημαντικά βήματα προς την ανάπτυξη του πεζοπορικού τουρισμού, την αύξηση της επισκεψιμότητας αλλά και την περαιτέρω ευαισθητοποίηση για την προστασία της οροσειράς των Αγράφων.
Για την υλοποίηση μιας ολοκληρωμένης δικτύωσης των μονοπατιών των Αγράφων, επεξεργάζονται ήδη και προτείνονται οι παρακάτω διαδρομές πολυήμερων διασχίσεων: «Το Μονοπάτι των Προσκυνητών», το «Via Agrafa», το «Pindus Trail» και το «Δίκτυο Μονοπατιών των Δυτικών Άγράφων». Οι προτεινόμενες διαδρομές, συνδέουν πεζοπορικά τις τρεις λίμνες και τα τρία μεγάλα ποτάμια της οροσειράς, δεκάδες μνημεία του ανθρώπινου πολιτισμού, θέσεις ιδιαίτερου φυσικού κάλους και φυσικά ενδιαιτήματα – περιοχές που χρήζουν άμεσης προστασίας.
Το Μονοπάτι των Προσκυνητών
(Pilgrims Way) – 65χλμ.
Είναι μια γραμμή διάσχισης 65 χιλιομέτρων, διάρκειας 4 ημερών, που ταυτόχρονα εξυπηρετεί και τις ανάγκες πεζοπόρων και προσκυνητών αρχάριου ή μετρίου επιπέδου, ενώ έχει και θεματικό χαρακτήρα (πολιτιστικό – θρησκευτικό). Σκοπός του είναι να συνδέσει τρία από τα πιο σημαντικά θρησκευτικά μνημεία των Αγράφων.
Το μονοπάτι ξεκινάει από την Καρίτσα Δολόπων και τη Μονή Παναγίας Πελεκητής, περνάει από τη Μονή Παναγίας Σπηλιάς (Λεοντίτο) και καταλήγει στη Μονή Παναγίας Στάνας (Επινιανά). Συνδέει τις δύο λίμνες Πλαστήρα και Στεφανιάδας, ενισχύει το ρόλο του Ορειβατικού Καταφυγίου Αγράφων, περνά από θέσεις ιδιαίτερου φυσικού κάλλους όπως τα Λιβάδια Πετρίλου και τα Λιβάδια Φουντωτού, αναδεικνύει τους ορεινούς όγκους Βουτσικάκι, Καζάρμα και Ντεληδήμι, ενώ δίνει τη δυνατότητα αύξησης των επισκεπτών πεζοπόρων στα χωριά της ευρύτερης περιοχής της λίμνης Πλαστήρα, της Ανατολικής Αργιθέας και των Δυτικών Αγράφων.
Το Via Agrafa
(Ο Δρόμος των Αγράφων) – 91χλμ.
Είναι μια εξαήμερη διάσχιση 90 χιλιομέτρων, διάρκειας 6 ημερών, που συνδέει τους ορεινούς όγκους των ανατολικών Αγράφων με την πλούσια φύση τους, περνάει από τη Λίμνη Πλαστήρα με το ιδιαίτερο φυσικό τοπίο και τα βόρεια Άγραφα και καταλήγει στα άγρια και δυσπρόσιτα δυτικά Άγραφα. Στην πορεία του συνδέει τα χωριά Ρεντίνα, Μολόχα, Αμάραντος, Μούχα, Βραγγιανά, Άγραφα και Επινιανά. Διασχίζει ονομαστές κορυφές όπως η Βουλγάρα, το Καπροβούνι, ο Ίταμος, το Μπορλέρο, τα Απέλινα, ο Μίχος αλλά και αλπικές ράχες, όπως το Βοϊδολίβαδο, ο Καταραχιάς, το ορεινό συγκρότημα της Κοιμωμένης των Αγράφων και το οροπέδιο της Νιάλας.
Pindus Trail
(Το Μονοπάτι της Πίνδου) – 630χλμ.
Είναι ένα μονοπάτι 630 χιλιομέτρων, που διασχίζει όλη την Πίνδο και ενώνει τους Δελφούς με τις Πρέσπες. Η αδειδοτημένη υλοποίηση έχει ξεκινήσει στη διαδρομή Δελφοί – Αρτοτίνα σε μήκος 96χλμ.. Κινείται στη ραχοκοκαλιά της Πίνδου και φιλοδοξεί να την αναδείξει ως τον σημαντικότερο πεζοπορικό – ορειβατικό προορισμό στα Βαλκάνια. Στον ορεινό όγκο των Αγράφων, το Pindus Trail ως χάραξη έχει 85 χλμ., περνά από την πέτρινη γέφυρα του Μέγδοβα, την ιστορική Παλιά Βίνιανη, τον ποταμό Αγραφιώτη, το ιδιαίτερου φυσικού κάλλους τοπίο και το μεγάλης σημασίας μονοπάτι στο Ασπρόρεμα, τους ορεινούς όγκους Ντεληδήμι και Καράβα το ιστορικό πέτρινο γεφύρι του Τριζώλου, τα Βερούσια όρη και καταλήγει στα όρια της αρμοδιότητας του Δήμου Αργιθέας στο πέτρινο γεφύρι στο Κορακονήσι. Περνάει από τα χωριά Κερασοχώρι, Βίνιανη, Μάραθο, Καρβασαρά, Επινιανά, Λεοντίτο, Κουμπουριανά, Καρυά, Ανθηρό και Καλή Κώμη.
Δίκτυο Μονοπατιών των Δυτικών
Αγράφων και του Αχελώου – 60χλμ
Η περιοχή των Δυτικών Αγράφων συνδυά- ζει τον ορεινό όγκο της Φτέρης και τα μονοπάτια που έχει συντηρήσει ο Ορειβατικός Σύλλογος Αγράφων στην ευρύτερη περιοχή της λίμνης Κρεμαστών, με τις διαδρομές Τοπόλιανα – Φουσιανά – Γρανίτσα, το ανεξάρτητο παραλίμνιο μονοπάτι του Αχελώου και τις διαδρομές σύνδεσης Λεπιανά – Ραυτόπουλο – Βασιλέσι – Λιθοχώρι – Φτέρη – Βλαχοπούλα – Επινιανά, όπου μπορούν να συνδεθούν και με τις προηγούμενες τρεις διασχίσεις.
Για τα περισσότερα τμήματα σε αυτό το δίκτυο μονοπατιών, θα γίνουν προσπάθειες να λάβουν πιστοποίηση από την Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία Πεζοπορίας (ΕRA), που εκπροσωπεί περίπου 7 εκατομμύρια Ευρωπαίους πεζοπόρους, οι οποίοι είναι και οι εν δυνάμει χρήστες του δικτύου, μαζί με το ολοένα αυξανόμενο Ελληνικό κοινό.
Για να υπάρξουν εγγυημένα αποτελέσματα, χρειάζεται συντονισμός δράσεων κυρίως σε περιφερειακό και τοπικό επίπεδο με τα παρακάτω βήματα:
Ανάδειξη των υπαρχόντων ορεινών μονοπατιών χαρτογράφηση, καθαρισμός, συντήρηση και σήμανση, στη βάση ενός ολοκληρωμένου δικτύου μονοπατιών.
Συντήρηση όλων των στοιχείων του ορεινού πολιτισμού, όπως γεφύρια, καλντερίμια, ερείπια οικισμών, ταμπούρια, ιστορικά σημεία.
Ανακαίνιση, συντήρηση και αναβάθμιση των ορειβατικών καταφυγίων και κυρίως κατασκευή νέων χαμηλού κόστους, στη βάση ενός ολοκληρωμένου σχεδίου.
Προωθητικές ενέργειες, για τη διαφήμιση της περιοχής και του δικτύου μονοπατιών της, όπως συμμετοχή σε θεματικές εκθέσεις του εξωτερικού, διαφήμιση στο διαδίκτυο και στα ΜΜΕ, δημιουργία βάσης δεδομένων για τα μονοπάτια, έκδοση πεζοπορικού οδηγού (έντυπου και ηλεκτρονικού) κλπ.
Είναι κοινή πεποίθηση ότι η ανάπτυξη του δικτύου πεζοπορικών και ορειβατικών διαδρομών, σε συνδυασμό και με άλλες μορφές εναλλακτικού τουρισμού, όπως το ορειβατικό σκι, η ορεινή ποδηλασία, η αναρρίχηση, η κατάβαση φαραγγιών (canyoning), η διάσχιση ποταμών (river trekking), η διάσχιση λιμνών και ποταμών με σκάφη (rafting-canoe-kayiak) και σε αρμονική συνύπαρξη με τις παραδοσιακές ασχολίες της υπαίθρου, όπως γεωργία μικρής κλίμακας, κτηνοτροφία, δενδροκομία, μελισσοκομία, κλπ., θα δώσουν ώθηση στην ήπια αναπτυξιακή πορεία των Άγράφων, θα βελτιώσουν το εισόδημα των κατοίκων και θα καταστήσουν την περιοχή, πρότυπο βιώσιμης ανάπτυξης με σεβασμό στο περιβάλλον και τη βιοποικιλότητα.